مصرف قلیان از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ در گروه سنی بالای ۱۸ سال در بین زنان ۵۷٫۶ درصد افزایش داشته، از دلایل و آسیب‌های این اتفاق چه می‌دانید؟
نویسنده : مصطفی نجمی| پژوهشگر اعتیاد
صبح مشهد– قلیان در طول تاریخ یک فعالیت به ظاهر لذت‌بخش برای مردان بوده ولی امروزه این پدیده، متاسفانه به شکل شگفت‌انگیزی احیا شده و به طرز چشمگیری شاهد افزایش مصرف قلیان در میان دختران و زنان هستیم. به‌تازگی، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات در همین باره گفته: «صرف قلیان از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ در گروه سنی بالای ۱۸ سال، در بین زنان۵۷٫۶ درصد و در بین مردان۱۷٫۸درصد افزایش داشته است. به‌طور کلی حدود ۲۸ درصد افزایش مصرف قلیان در این گروه سنی داشته‌ایم.»(منبع خبر: باشگاه خبرنگاران) در ادامه، نگاهی به دلایل و آسیب‌های این ماجرا خواهیم داشت.
گذار از سنت به تجدد
در گذشته استعمال قلیان غالبا رفتاری مردانه محسوب می‌شد ولی این انگاره دستخوش تغییر شده است. جایگاه دختران و زنان جوان به سبب گذار از سنت به تجدد و به هم ریختن هنجارهای سنتی، تغییر کرده است. این تغییر نقش نتایج مثبت زیادی هم داشت اما در مواردی به انجام رفتارهایی منجر شد مثل قلیان کشیدن، یعنی در کنار اشتغال و ادامه تحصیل و خیلی چیزهای دیگر، برخی رفتارهای نادرست که در کلیشه رفتارهای مردانه می گنجید هم توسط برخی از خانم ها تکرار شد. رفتاری که مرد و زن ندارد و برای هر دو مضر و اشتباه است. به عبارت ساده‌تر انگاره‌های فرهنگی که غالبا استعمال دخانیات را به مردان نسبت می‌داده با تغییر ساختارهای سنتی و بنیان‌های هویتی زنان به چالش کشیده شده است و به همین دلیل شاهد استعمال روزافزون دخانیات در زنان هستیم.
قلیان کشیدن دختران و زنان، آسیب مضاعف به جامعه
دود توتون حاوی بیش از چهار هزار ماده مختلف شیمیایی است که طی فرایند سوختن با بیش از ۴۰ ماده سرطانی ترکیب می‌شود و با بیماری‌های بسیاری همچون سرطان دهان، ریه، کاهش عملکرد تنفسی، کاهش بارداری و بیماری‌های قلبی- عروقی ارتباط دارد. اما این مسئله زمانی بغرنج می‌شود که بدانیم به رغم آگاهی از آسیب‌های جسمانی متعدد، قلیان به صورت دسته جمعی و حتی در برخی موارد به صورت خانوادگی استعمال می‌شود. پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد که مصرف قلیان در بین زنان به طرد اجتماعی شدیدتر، ایجاد نسل معتاد، افزایش احتمال ابتلای خانواده به بیماری‌های هپاتیت، سل، سقط جنین، کاهش ارتباط با افراد عادی و افزایش ارتباط با معتادان منجر می‌شود. مضاف بر این که با توجه به نقش زنان در نگه‌داشت و بقای خانواده و به ویژه تربیت نسل آینده، عواقب و پیامدهای استعمال دخانیات به ویژه قلیان دو چندان می شود .
بی‌تفاوتی خانواده از عوامل اصلی قلیانی شدن دختران
بیشتر مصرف کنندگان، قلیان را همراه با خانواده یا همسالان خود مصرف کرده‌اند و جالب است که بدانید معمولا استعمال قلیان در بین دختران برای اولین بار همراه با خانواده بوده است. به نظر می‌رسد نگرش سهل‌گیرانه به کشیدن قلیان توسط نوجوانان به ویژه دختران در درون خانواده می‌تواند به گسترش مصرف آن و افزایش وابستگی و بیماری در ارتباط با مصرف قلیان منجر شود، به همین دلیل پژوهش‌های مختلف کاهش حساسیت‌ها و نبود مانع و سرپرست و مجاورت خانوادگی را از عوامل مهم مداخله‌گر و زمینه‌ساز مصرف قلیان در دختران و زنان جوان ذکر می‌کنند.
در دسترس بودن، یکی از دلایل افزایش مصرف قلیان
وقتی پا به شهر می‌گذاریم قهوه خانه‌ها، چایخانه‌های سنتی و رستوران‌های زیادی را می‌بینیم که به راحتی در حال عرضه کردن قلیان با انواع طعم‌های لذت بخش است. در همین زمینه شواهد و یافته‌های برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که افزایش مصرف قلیان با افزایش قهوه خانه‌ها و چایخانه‌ها ارتباط مستقیمی دارد. به عبارت دیگر دسترسی به ابزار و ادوات استعمال قلیان بسیار آسا‌تر شده است به طوری که کاملا در معرض دید عموم قرار دارد و همین مسئله قبح‌زدایی را تسهیل می‌کند و موجب می‌شود که افراد خطرات جسمانی و روانی ناشی از استعمال قلیان را کمتر برآورد کنند. این مسئله در دختران بغرنج‌تر به نظر می‌رسد چرا که همان‌طور که اشاره شد، غالبا اولین استعمال دختران در جمع خانوادگی صورت می گیرد و متاسفانه خانواده‌ای که باید شبکه امنی به منظور افزایش سطح سلامت جسمانی و روانی فرد باشد، به دلیل سهل انگاری اعضای خانواده و به ویژه والدین دروازه ورود به مواد دخانی و آسیب‌های اجتماعی می‌شود. ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که در برخی از کشورهای دنیا به منظور کاهش و کنترل استعمال روز افزون اعتیاد به دخانیات، قوانین سفت و سختی وضع می‌شود. به عنوان مثال فروشندگان مواد دخانی اجازه در معرض دید قرار دادن این مواد در انظار مردم را ندارند و با این راهکار سعی دارند که استعمال دخانیات را محدود به افراد خاصی کنند و از همه‌گیر شدن آن جلوگیری می‌کنند.
پیشگیری بهتر از درمان
تحقیقات متعدد نشان داده است که بیشتر معتادان به دخانیات، مصرف آن را از قبل از ۱۸ سالگی و با سیگار یا کشیدن قلیان آغاز کرده‌اند. بنابراین طراحی و اجرای برنامه‌های پیشگیری با رویکرد سطح اول پیشگیری (قبل از شروع هرگونه آسیب) در سنین پایین‌تر می‌تواند از بیشترین تاثیر برخوردار باشد. در این سطح نقش رسانه‌ها و آموزش و پرورش می‌تواند مکمل و حمایت کننده نقش والدین در پیشگیری از اعتیاد به مواد دخانی باشد.
