مجوز میراث فرهنگی برای تخریب میراث عابدزاده

به گزارش صبح مشهد به نقل از خراسان،  با گذشت یک سال از ثبت ملی مهدیه مرحوم عابدزاده به عنوان اولین مهدیه ایران و نمادی از هویت انقلابی مشهد، آنچه از ثبت شدن در فهرست آثار تاریخی عاید این بنای هویتی شد، مجوزی است که برای تخریب آن صادر شده است؛ اگر چه به گفته مسئولان میراث فرهنگی استان، چاره ای جز این کار نیست و شیوه بازسازی سبکی و عین به عین برای آن در نظر گرفته شده است، اما این دغدغه و نگرانی را دو چندان می کند که شاید سایر آثار تاریخی و بناهای هویتی شهر مشهد هم به سرنوشت تخریب قانونی و بازسازی تحمیلی، دچار شوند.

ماجرا از اوایل مهرماه سال ۹۴ آغاز شد، زمانی که به دلیل اقدام نکردن به موقع میراث فرهنگی، مهدیه مرحوم عابدزاده در آستانه تخریب قرار گرفت و با حساسیت رسانه ها و نخبگان فرهنگی، خوشبختانه این تخریب متوقف شد. حدود ۲ماه بعد، یعنی در ۲۶ آبان سال ۹۴ خبر ثبت ملی تعدادی از بناهای تاریخی و هویتی مشهد منتشر شد و این اطمینان خاطر را ایجاد کرد که حالا می توان به حفظ و احیای این بنای هویتی شهر مشهد امیدوار بود. اما حالا و با گذشت یک سال از زمان ثبت ملی مهدیه، برآیند این انتظار این بوده است: «تخریب و بازسازی قانونی».

«وفا ثابتی» مدیر پایگاه میراث فرهنگی ثامن مشهد در این باره می‌گوید: از سال گذشته تا کنون جلسات متعددی با مسئولان جامعه المصطفی مشهد به عنوان متولی فعلی بنای مهدیه مرحوم عابدزاده برگزار کرده ایم و خوشبختانه توافقات و تعاملات خوبی در این زمینه انجام شده است. ثابتی می افزاید: مقرر شده است بر مبنای شیوه های مرمت موجود در میراث فرهنگی و همچنین با توجه به ضرورت تامین فضاهای آموزشی مورد نظر جامعه المصطفی، شیوه «بازسازی سبکی» مد نظر قرار گیرد که طبق آن، عین به عین بنای مورد نظر بازسازی می شود. ثابتی با اشاره به این که در احداث عین به عین مهدیه مشهد کمی جابه جایی لحاظ خواهد شد، می گوید: این جابه جایی و بازسازی سبکی برای اولین بار نیست که در زمینه آثار ثبت شده ملی انجام می شود و نمونه هایی مثل آرامگاه فردوسی، سر در بیمارستان امام رضا(ع) و یا سر در مدرسه عباسقلی خان نیز به دلیل ضرورت با جا به جایی بازسازی شده اند. وی می افزاید: این کار به لحاظ ضوابط میراث فرهنگی ایرادی ندارد و در نقشه جدیدی که توسط مشاور جدید جامعه المصطفی در دست تهیه است رواق ها، بخشی از حیاط و بخشی از فضای بالا سر مهدیه با جزئیات مد نظر میراث فرهنگی بازسازی خواهد شد و بخش هایی نیز برای تامین نیازهای آموزشی جامعه المصطفی لحاظ خواهد شد.

با توضیحات مدیر پایگاه میراث فرهنگی ثامن، حالا مهدیه قدیمی مشهد با مجوز قانونی میراث فرهنگی به طور کامل تخریب خواهد شد و اگرچه بنا بر بازسازی عین به عین آن گذاشته شده است، اما نمی توان این اتفاق را کاملا خوشایند و قابل تقدیر ارزیابی کرد چرا که با این توجیه، سایه تخریبی که شاید بر سر دیگر بناهای فرهنگی و هویتی مشهد سنگینی می کند نیز بار دیگر با خواب سنگین میراث فرهنگی  برای حفاظت و احیای آن ها مواجه شود و در نهایت شیوه تخریب قانونی و بازسازی سبکی برای آن ها در دستور کار قرار بگیرد. ثابت درباره این که «با این اوصاف، ممکن است شاهد تخریب سایر بناهای هویتی مشهد از جمله دیگر مدرسه های مرحوم عابدزاده نیز باشیم» می گوید: تلاش ما بر این است که این اتفاق نیفتد و به همین دلیل سایر بناهای مرحوم عابدزاده شناسایی شده و در شرف ثبت ملی است تا قبل از تکرار وضعیتی مانند مهدیه مشهد، برای حفظ و احیای آن ها اقدام شود.

«هدایت گواهی»یکی از متخصصان مرمت آثار تاریخی که حدود ۱۰ سال است از همدان به مشهد آمده است و مرمت کامل دو پروژه خانه تاریخی داروغه و خانه امیری را در کارنامه خود دارد، در گفت و گو با خراسان رضوی، درباره اقدامات میراث فرهنگی برای حفظ آثار تاریخی گلایه هایی را مطرح می کند و می گوید: با توجه به رویکرد اشتباه سازمان میراث فرهنگی از نظر من ثبت اثر تاریخی در مشهد و خراسان هیچ ارزش و اعتباری ندارد. وی با بیان این که سیاست حداکثری ثبت آثار تاریخی در مشهد در دوره قبل اتفاق افتاد و امروز در جایگاهی قرار گرفته ایم که اصلا این سیاست پاسخگو نیست، می افزاید: به طور کلی ثبتی که بازوی اجرایی و مالی نداشته باشد، هیچ ارزشی ندارد و این سیاست باعث تخریب بناهای تاریخی می شود. ناظر مرمت پروژه عمارت تاریخی داروغه با اشاره به تخریب سیستماتیک آثار تاریخی در بافت فرسوده مشهد می افزاید: در بسیاری از مواقع سازمان میراث فرهنگی مسبب تخریب است که یکی از این دلایل رویکرد اشتباه این سازمان نسبت به ثبت آثار تاریخی است. با این رویکرد سازمان میراث فرهنگی، باید گفت که ثبت ملی این آثار آخرین گزینه برای حفظ اثر است چون باعث شکل گیری روند معیوبی می شود که تخریب اثر را در پی دارد؛ در حالی که گزینه های دیگری برای حفظ این آثار وجود دارد که باید پیگیری شود. وی درباره الزامات قانونی برای میراث فرهنگی یا نهادهای نظارتی که می توانند ابزار فشار برای مرمت و احیای آثار تاریخی توسط میراث باشند، می گوید: این قوانین ایراد دارد چون اجازه می دهد که اثر تاریخی بدون اجازه مالک به ثبت برسد؛ این کار از لحاظ اخلاقی هم درست نیست چه برسد به این که کار غیراخلاقی را قانونی انجام دهند. وی می گوید: میراث فرهنگی بعد از ۲۰ سال هنوز متوجه نشده که در مشهد به دلیل ارزش زمین در بافت مرکزی باید توجیه اقتصادی را هم در نظر گرفت و قوانین را بر حسب آن به روز کرد. درباره پروژه مهدیه مرحوم عابدزاده هم همین روند معیوب وجود داردو هیچ اتفاق خاصی رخ نخواهد داد چون به سازمان میراث فرهنگی هیچ امیدی نیست. این متخصص مرمت آثار تاریخی تصریح می کند: متاسفانه با روال ثبت ملی که در سازمان میراث فرهنگی وجود دارد، بسیاری از مالکان از ترس این قوانین، از ثبت ملی شدن ملک های خود هراس دارند و گاهی شبانه یک اثر تاریخی را تخریب می کنند. تاکنون بیشتر از ۱۰ بنای تاریخی به همین صورت تخریب شده است که در نتیجه آن قبح تخریب اثری که ثبت ملی شده هم ریخته می شود.

معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری مشهد نیز از جمله افرادی بود که سال گذشته با آغاز تخریب مهدیه مرحوم عابدزاده، به این موضوع اعتراض کرد و خواستار حفظ این بنای هویتی مشهد شد. «وحید جلیلی» با گذشت یک سال از ثبت ملی مهدیه در گفت و گو با خراسان رضوی می گوید: متاسفانه مسئولان فرهنگی برای مجموعه تاریخی «مهدیه عابد زاده» تعریف فرهنگی مشخصی ندارند و آن را به عنوان میراث فرهنگی تلقی نمی کنند، چرا که میراث فرهنگی را حداکثر در آثاری همچون مزار نادر شاه یا سنگ نوشته ها تعریف می کنند. جلیلی، مهدیه قدیمی مشهد را به عنوان میراث فرهنگی دوران اخیر نام می برد و می افزاید: این مسئله برای مسئولان اصلا دغدغه و حساسیتی ندارد و در این زمینه نخبگان باید با طرح مباحث نظری گفتمان سازی کنند و از نهاد های ذی ربط فرهنگی مطالبه‌گر موضوع باشند. وی با بیان اینکه بسیاری از فضاهای تاریخی و فرهنگی در مشهد به عنوان منتقل کننده میراث معنوی ارزشمند کشورمان به نسل های بعدی، دارای اهمیت است، می گوید: امیدواریم همه کسانی که وظایفی به عهده دارند به وظایف خود عمل کنند؛ولی متاسفانه ما قدر داشته های فرهنگی و تاریخی خودمان را نمی دانیم و اشکال اساسی در همین مسئله است که مورد غفلت واقع شده است. اگر دستگاه های فرهنگی به وظایف خود عمل کنند و به میدان بیایند، آن موقع است که می توان از دستگاه هایی همچون شهرداری در زمینه کاربردی و اجرایی کمک خواست تا شهرداری هم بتواند این میراث فرهنگی را در شهر برجسته ودر فضای شهری ماندگارکند. جلیلی با بیان اینکه میراث فرهنگی انقلاب اسلامی باید برای رسانه ها به عنوان دغدغه باشد، می افزاید: از رسانه ها می خواهیم حفاظت از میراث فرهنگی انقلاب اسلامی را با جدیت از مسئولان مطالبه کنند تا بخشی از کمبودهای خسارت باری که در این چند دهه ایجاد شده جبران شود.