نویسنده : حجت الاسلام مرتضی ادیب یزدی کارشناس مذهبی
نقش کلیدی مسجد در شکل گیری و پیشرفت جامعه اسلامی در صدر اسلام، امری انکارنشدنی است. به گواه تاریخ، پیامبر اکرم (ص) در اولین اقدام برای پایه گذاری حکومت اسلامی در مدینه، به ساخت مسجد همت گماشتند و این مکان به عنوان مهم ترین پایگاه و مرکز گردهمایی مسلمانان در طول تاریخ، افزون بر کارکرد عبادی، کارکردهای دیگری نظیر کارکرد آموزشی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی داشته است.
در واقع با نگاهی گذرا به تاریخ صدر اسلام و پس از آن، در می‌یابیم مسجد از آغاز پیدایش تاکنون، به عنوان مرکز مهمی برای انجام رسالت رسول خدا (ص)، منشأ تحولات و خدمات و پایگاهی برای ابلاغ پیام‌های الهی به شمار می‌رفته است. در حقیقت رسول ا… به عنوان اولین بنیان گذار این مکان مقدس، عالی ترین تصمیم‌های سیاسی، نظامی و اجتماعی خودشان را در محضر مومنان و با مشورت آنان در این مکان می‌گرفتند. ایشان در برقراری ارتباط با خدا و مردم از فضای «مسجد» بهره می‌بردند؛ پیوندی ناگسستنی و دایمی با خداوند و مردم، از پایگاهی به نام مسجد.
بدین ترتیب «مسجد» صرفا محلی برای ارتباط با خدا نبود و ارتباط با جامعه و امت نیز در این مکان انجام می‌شد و میان «مسجد» و «اجتماع» و امور مربوط به آن پیوندی همیشگی برقرار بود.
در آن دوران، مردم برای انجام امور مختلف به ویژه شور و مشورت، در مسجد گرد هم جمع می‌شدند و این مکان، مرکز تعاملات اجتماعی بود. پیامبر خدا (ص) با سوق دادن امور به سمت مساجد، ظرفیت بالای این مرکز دینی را به مردم نشان می‌داد و بر تک بعدی بودن کارکردهای مسجد و از آن مهم‌تر دین اسلام، خط بطلان می‌کشید.
یکی از موفقیت‌های شگفت انگیز پیامبر (ص) را باید همین پیوند «مسجد و مردم» دانست.
بنابراین مساجد از بدو تاسیس علاوه بر این که جایگاه عبادت و محل ادای فرایض دینی مسلمانان بود، به عنوان کانونی فراگیر، مرکز تمام فعالیت‌های آموزشی، سیاسی و اجتماعی آنان نیز به شمار می‌آمد و این مهم در ابعاد فرهنگی و اجتماعی برجسته شد.
به طور شفاف‌تر، اگر چه هدف اصلی بنای مسجد، ایجاد مکانی مشخص برای عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال است، اما نباید از جنبه‌های دیگر این مکان مقدس غافل شد زیرا این فضا می‌تواند پایگاهی برای پاسخگویی به مشکلات مردم باشد تا آنان احساس کنند مسجد تنها جای نماز نیست بلکه می‌توانند دردها و مشکلات زندگی و جامعه‌شان را در آن مطرح و گره از کار خود و دیگران باز کنند.
با این اوصاف باید تاکید کرد که مسجد، به‌عنوان اصیل‌ترین نهاد فرهنگی برخاسته از اندیشه دینی، ظرفیت‌های نهفته فراوانی برای نقش‌آفرینی در حیات فرهنگی جامعه اسلامی دارد. مساجد مانند هر پدیده دیگری، تنها در صورت سیاست‌گذاری و مدیریت صحیح می‌تواند نقش خود را به بهترین وجه در مناسبات مختلف جامعه ایفا کند. یکی از ابعاد مهم سیاست‌گذاری و مدیریت مساجد، توجه به ابعاد کارکردی این نهاد مقدس است.
اما متاسفانه این اماکن مقدس، امروز در کشور ما به عنوان اصلی ترین پایگاه نشر دین، در جایگاه واقعی و شایسته خود قرار ندارد. اهتمام نداشتن به تبیین جایگاه مسجد در روند پیشرفت جامعه و بهره نبردن اقشار جامعه از ظرفیت‌های ارتباطی و اجتماعی این مکان مقدس به عنوان اصیل ترین شبکه ارتباطی و زمینه ساز پیوند و اعتماد اجتماعی، سبب تضعیف جایگاه و اهمیت این نهاد دینی در جامعه می‌شود و دود این غفلت با بروز آسیب‌ها و چالش‌های اجتماعی، به چشم مردمان میرود. در حقیقت مسجد در این عرصه به عنوان یک ساختار قوام‌دهنده بنیان‌های فرهنگی جامعه، همراه خود انسجام را به ارمغان می‌آورد و اقشار مختلف را برای تعامل بیشتر، زیر یک سقف گردهم می‌آورد.
به اذعان صاحب نظران اجتماعی، درد امروز جامعه ما، نداشتن انسجام اجتماعی و تشتت فرهنگی است و غافلیم که درمان این درد در همسایگی ماست اما برای بهره‌مندی از برکت وجود آن، غفلت می‌کنیم.
بنابراین برای تبیین جایگاه ارزشمند مساجد کشور و اعتلای این اماکن مذهبی، باید در شیوه‌های مدیریت بر مساجد تحولاتی ایجاد شود. به عبارت دیگر با آن که مساجد گسترده‌ترین شبکه فراگیر اجتماعی در کشور را تشکیل می‌دهند اما نیازمند مدیریتی خلاق در سطح کلان برای بهره برداری بهتر و دقیق تر از این پایگاه‌های دینی هستیم. لذا توصیه می‌شود، مسئولان تراز اول نیز از این بستر برای ارتباط با بدنه اجتماع بهره بگیرند.
در حقیقت آنان باید پیامبر و حکومت نبوی را سرمشق خود کنند و در زندگی سیاسی خود، زمانی را برای حضور در مسجد و پالایش قلب، روح و الهام گیری از این فضای معنوی قرار دهند، زیرا تنها در این صورت است که می‌توانند خود را پاسدار ارزش‌های اسلامی بدانند. همچنین سیاست گذاران فرهنگی نیز باید تدابیر ویژه‌ای برای ارتقای جایگاه این مکان مقدس بیندیشند
، چرا که هر چه فعالیت‌های مساجد در زمینه‌های مختلف گسترده‌تر باشد و هر قدر فعالیت‌ها و کارکردهای آن تنوع بیشتری داشته باشد، مسلما این مکان از جذابیت و اقبال بیشتری برخوردار می‌شود و مورد استقبال گسترده تری از سوی اقشار مختلف مردم و به ویژه جوانان قرار می‌گیرد.
منبع: خراسان
