صبح مشهد- ماه ذی‌القعده به واسطه قرار داشتن روز ولادت باسعادت حضرت امام علی بن موسی‌الرضا(ع) و خواهر بزرگوارشان، حضرت فاطمه معصومه(س)، نزد همه شیعیان و به ویژه ما ایرانیان که سرزمین‌مان میزبان حرم مطهر آن بزرگواران است، قداست و محبوبیت خاصی دارد. ماه ذی‌القعده، از ماه‌های حرام است؛ ماه‌هایی که بر اساس دستور الهی، جنگ و ستیز در آن‌ها ممنوع می‌شود: «إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِی کِتَابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَهٌ حُرُمٌ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ» (توبه – ۳۶) در کتاب‌های ادعیه مشهور، مانند کتاب ارجمند «مفاتیح‌الجنان»، اعمال و دعاهایی برای درک بیشتر معنویت این ماه توصیه شده‌است؛ مانند نماز یک‌شنبه این ماه، روزه‌داری سه روزه، احیای شب پانزدهم، اعمال شب و روز بیست و پنجم ذی‌القعده، مشهور به «دحو الارض». یکی از اعمالی که در این ماه، با توجه به قرار گرفتن ولادت امام رضا(ع) در آن، توصیه شده، زیارت آن‌حضرت است که زائران، از دور یا نزدیک می‌توانند از فیض آن بهره‌مند شوند و در بین مؤمنان، به «روز مخصوص زیارتی امام رضا(ع)» شهرت دارد. درباره علت انتخاب این روز به عنوان روز مخصوص زیارتی، می‌توان به دو نکته روایی و تاریخی اشاره کرد.
نکته تاریخی: یکی از دلایل انتخاب این روز به عنوان روز زیارتی ثامن‌الحجج(ع) را، احتمال شهادت امام رضا(ع) در این روز می‌دانند. شیخ عباس قمی در «مفاتیح‌الجنان» به این نکته اشاره می‌کند، اما از آن رو که با توجه به موضوع کتاب، نیاز چندانی به عرضه سند نیست، برای آن مستندی ارائه نمی‌دهد. این در حالی است که می‌دانیم روز شهادت امام رضا(ع) در متون تاریخی و معتبر شیعه، مانند «الکافی» و «الارشاد»، ماه صفر و بر اساس گزارش‌های آثار علمای متقدم شیعه، مانند حسن بن موسی نوبختی در کتاب «فرق الشیعه»، روز پایانی این ماه تعیین شده و این انتخاب، مقبولیت عامه یافته است. اما نباید از یاد ببریم که متون تاریخی هیچ‌گاه از یکپارچگی در ارائه اخبار، به ویژه در اخبار جزئی، برخوردار نیست؛ چنان‌که مرحوم محمدتقی شوشتری، در کتاب «تَواریخِ النّبیِّ وَ الْآل»، قولی تاریخی را نقل می‌کند که بر اساس آن، شهادت امام رضا(ع) در آخر ماه ذی‌الحجه واقع شده‌است. درباره روز ۲۳ ذی‌القعده نیز، روایتی داریم که نشان می‌دهد برخی از علمای شیعه، شهادت امام رضا(ع) را در این روز، محتمل دانسته‌اند؛ مثلاً علی بن یوسف حلی، عالم نامدار و شناخته‌شده شیعه در قرن هفتم، در صفحه ۲۷۵ کتاب «العدد القویه»، آورده‌است که «روز ۲۳ ذی‌القعده، روز شهادت مولای ما، ابی‌الحسن علی بن موسی الرضا است». هر چند که علی بن یوسف حلی برای این ادعا، سندی ارائه نمی‌کند، اما جایگاه والای او در میان علمای شیعه، این احتمال را که وی بدون اتکا به سند و روایتی، چنین نقل قولی را ارائه داده‌باشد، منتفی می‌کند. بنابراین، می‌توان این سخن شیخ عباس قمی، اعلی‌ا… مقامه را در مورد ۲۳ ذی‌القعده، مستند به اقوال و مستندات پیشینیانِ قابل اعتماد دانست؛ هر چند که در مقام مقایسه، نمی‌تواند اعتبار ماه صفر و روز پایانی آن را داشته‌باشد.
نکته روایی: سید بن طاووس که رحمت و رضوان خداوند بر او باد، عالم بزرگ شیعه در قرن هفتم، در کتاب گرانسنگ «اقبال الاعمال»، (جلد اول، ص ۳۱۰) گزارشی ویژه را درباره اهتمام شیعیان و به ویژه ایرانیانِ شیعه، به زیارت مرقد مطهر امام رضا(ع) در ۲۳ ذی‌القعده آورده‌است. وی می‌نویسد: «و رأیت فی بعض تصانیف أصحابنا العجم رضوان ا… علیهم، أنه یستحب أن یزار مولانا الرضا علیه‌السلام یوم ثالث و عشرین من ذی‌القعده من قرب أو بعد، ببعض زیاراته المعروفه»؛ در نوشته‌های برخی از دوستان عجم (ایرانی) ما، که رضوان خداوند بر آن‌ها باد، مشاهده کردم که زیارت ثامن‌الحجج(ع) در روز ۲۳ ذی‌القعده، از نزدیک یا دور، با خواندن زیارتنامه‌های معروف، کاری مستحب است. این گزارش و مستحب بودن عمل زیارت در این روز که بار شرعی دارد، نشان‌دهنده آن است که برخی از علمای متقدم شیعه، به ویژه در ایران، با اتکا به احادیث و روایات در دسترس، زیارت امام رضا(ع) در روز ۲۳ ماه ذی‌القعده را، عملی مستحب می‌دانستند و برای انجام آن، اقدام می‌کردند.
نتیجه‌ای که می‌توان از دو نکته بیان‌شده اظهار کرد، آن است که اولاً، ۲۳ ذی‌القعده، به عنوان روز مخصوص زیارتی امام رضا(ع)، از دیرباز مورد توجه شیعیان، به ویژه شیعیان مقیم ایران بوده‌است و آن‌ها، از راه‌های دور و نزدیک، خود را در چنین روزی به مشهد می‌رساندند و در صورت عدم امکان تشرّف، با خواندن زیارتنامه در محل سکونتشان، به «زیارت از بعید» اقدام می‌کردند. ثانیاً، روز ۲۳ ماه ذی‌القعده را، با توجه به گزارش تاریخی و روایی و همچنین، اهتمام گذشتگان که عموماً مؤمنانی معتقد و صدّیق بوده‌اند، می‌توان دارای پشتوانه مستند دانست. این بود آن‌چه می‌شد درباره چرایی انتخاب روز ۲۳ ماه ذی‌القعده، به عنوان روز مخصوص زیارتی امام رضا(ع) به شما خوانندگان ارجمند، ارائه کنیم.
منبع: روزنامه خراسان
