آیا امروز می توان اینترنت را در شمار کالاهای اساسی زندگی قلمداد نکرد؟ با این حال، توسعه فضای مجازی، پهنای باند و اقتصاد دیجیتال پشت سد سیاست های کم اثر همچون فیلترینگ گرفتار شده اند که استفاده ۸۶ درصدی کاربران از فیلترشکن نشانه روشنی از این واقعیت است. نامزدهای ریاست جمهوری چه برنامه ای برای بهبود رتبه جهانی فاجعه آمیز اینترنت ایران دارند؟
صبح مشهد- امروز «اینترنت» در کنار اقلامی همچون برنج و روغن و گوشت و مرغ در شمار اقلام اساسی زندگی به شمار می آید. بنابراین نمی توان در مواجهه با کالای اساسی و ضروری زندگی مردم به شکل نیم بند و ناقص عمل کرد. از سویی بر اساس سیاست های کلی نظام و چشم انداز توسعه، کشور در سال ۱۴۰۴ باید در بخش های عمده ای همچون اقتصاد و علم و فناوری رتبه اول منطقه را داشته باشد، اما به نظر می رسد، این شاخص ها در بخش هایی هنوز محقق نشده است.
اینترنت؛ از شاخص های توسعه
تقویت زیرساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات در هر کشوری در عصر حاضر از جمله ضروری ترین شاخص هایی به شمار می آید که می تواند در پیشرفت مقوله ای تحت عنوان «اقتصاد دیجیتال» موثر واقع شود. پرداختن به رشد اقتصادی بدون درنظرگرفتن شاخص هایی مانند سرمایه گذاری در بخش نرم افزاری و سخت افزاری در حوزه فناوری اطلاعات غیرممکن است چرا که برقراری تعامل در بازارهای مالی در عرصه بین المللی نیاز به تجهیزات و زیرساخت ها و سرویس‌های فنی دارد. امروز کارشناسان در سرتاسر جهان، نگاه و رویکردی متفاوت به حوزه اقتصاد ناشی از اینترنت دارند و معتقدند: «اقتصاد دیجیتال موتور محرک تغییر و نوآوری در جهان است و موجب پیشی گرفتن از دیگر رقبا در حوزه های مختلف به ویژه اقتصادی خواهد شد و بدیهی است حضور در این میدان نه یک انتخاب، بلکه الزامی است که باید برای خروج از دایره عقب ماندگی دولت ها و کشورها به طور جدی به آن پرداخت.»
رتبه جهانی ایران در سرعت اینترنت
بی شک، اینترنت از مهم ترین زیرساخت های توسعه اقتصاد دیجیتال است که مرور وضعیت ایران در کیفیت و سرعت آن، نشان می دهد، ما در این بخش شرایط چندان مطلوبی در ارزیابی های بین المللی نداریم.
بر اساس آخرین گزارش اسپیدتست (سامانه ای بین المللی که وزیر ارتباطات هم به آمار آن استناد می کند) از وضعیت اینترنت جهان در آوریل ۲۰۲۴(فروردین ۱۴۰۳) اینترنت سیار کشور کاهش میانه سرعت و افت رتبه را نسبت به ماه قبل از آن(اسفند۱۴۰۲) تجربه کرده است. همچنین، این آمار و ارقام نشان می‌دهد از نظر میانه سرعت اینترنت ثابت، ایران در بین ۱۸۳ کشور همچنان جایگاه ۱۵۶ را حفظ کرده است. البته میانه سرعت اینترنت ثابت کشور از ۱۳٫۷۸ در مارس ۲۰۲۴ به ۱۴٫۲۳ در ماه آوریل رسیده است.
این آمار نشان می دهد، وضعیت کیفیت و سرعت اینترنت در کشور ما، شرایط مطلوب و آبرومندی ندارد و حوزه اقتصاد دیجیتال و فناوری ایرانی در مسابقه منطقه ای در این زمینه از همسایگان منطقه ای به شدت عقب مانده است چرا که در همین رتبه بندی، بررسی برخی کشورهای همسایه از سوی سایت اسپیدتست، گویاست که امارات با سرعت اینترنت ثابت ۲۵۷٫۱۴ مگابیت بر ثانیه در جایگاه نخست منطقه قرار دارد، در حالی که سرعت اینترنت ثابت در ایران ۱۳٫۵۱ مگابیت بر ثانیه و تنها بالاتر از کشورهای ترکمنستان و افغانستان است. در همین حال، قطر با سرعت اینترنت همراه ۲۸۶٫۴۲ مگابیت بر ثانیه در صدر جدول کشورهای منطقه قرار دارد و ایران با سرعت ۳۴٫۷۱ مگابیت بر ثانیه در اینترنت همراه بالاتر از کشورهای ارمنستان، عراق، پاکستان، روسیه و افغانستان ایستاده است.
فیلترینگ؛ قوز بالا قوز
به چالش لاغراندامی پهنای باند، سیاست فیلترینگ را هم به ویژه در سال های اخیر باید افزود. سیاستی که پیش چشمان مسئولان و سیاست گذاران، باید آن را از بی اثرترین و بی فایده ترین سیاست گذاری های یک دهه اخیر در حوزه های اجتماعی قلمداد کرد. در این زمینه جدا از اظهارات صریح برخی مسئولان و نمایندگان درباره بی اثر بودن سیاست فیلترینگ، آمارهای افکارسنجی و نظرسنجی که توسط مراکز معتبر انجام شده، بر این واقعیت تاکید دارد که سیاست فیلترینگ نه تنها بی اثر بوده بلکه افزایش هزینه، کندی سرعت اینترنت، ایجاد لابی و پشت پرده های اقتصادی ناشی از بازار فیلترینگ، ناامنی سایبری و اخلاقی را در فضای مجازی پدید آورده است. هفته گذشته، اندیشکده حکمرانی شریف، نتایج یک پروژه نظرسنجی به سفارش وزارت ارتباطات با عنوان «اینترنت از نگاه مردم» را منتشر کرد. در این نظرسنجی که مربوط به اسفند ۱۴۰۲ است، ۴۳ درصد مردم مهم ترین و البته قدیمی ترین مشکل خود را کندی سرعت اینترنت اعلام کرده اند.
بی شک مهم ترین بخش این گزارش افکارسنجی، میزان استفاده کاربران از فیلترشکن بود: «بر اساس نظرسنجی شهریورماه، ۶۰٫۳۲درصد مردم (۷۵٫۴ درصد کاربران اینترنت) از فیلترشکن استفاده می‌کنند که در نظرسنجی اسفندماه این عدد به ۶۶٫۸۸ درصد مردم (۸۳٫۶ درصد کاربران اینترنت) رسیده است.» البته که پیش از این نیز، مرکز آمار اعلام کرده بود، ۶۰ میلیون نفر از ایرانی‌ها از شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده استفاده می‌کنند. از طرف دیگر برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس نیز حاکی از آن بوده است که حدود ۹۰ درصد ایرانیانی که از اینترنت استفاده می‌کنند، فیلترشکن پولی یا رایگان دارند. انجمن تجارت الکترونیک تهران نیز در گزارشی که در تیر ۱۴۰۲ از وضعیت اینترنت منتشر کرده بود، اعلام کرد که ۹۶ درصد مردم از فیلترشکن استفاده می‌کنند.
اینترنت، دولت سیزدهم و کمی بلاتکلیفی
در این میان، اما دولت سیزدهم با وجود خدمات گسترده ای که در حوزه اینترنت ثابت و توسعه فیبر نوری آغاز کرد و در بخش هایی آن را به نتیجه رساند، در بخش سیاست فیلترینگ آن طور که باید شفاف عمل نکرد. در کوران التهابات سال ۱۴۰۰ ، رئیس جمهور وعده داد چنان چه شرایط کشور آرام شود، می توان در سیاست فیلترینگ تجدید نظر کرد اما به این وعده تا امروز و در شرایط پایدار اجتماعی و سیاسی و امنیتی، عمل نشد.
حمایت از پیام رسان های داخلی با انحصار؟
امروز پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی، وجه مهم و پرکاربرد فضای مجازی به شمار می آیند که در سال های اخیر، تدابیری برای حمایت از آن ها در سازوکارهای قانونی مشخص شده است. براساس سیاست‌گذاری شورای عالی فضای مجازی، نرخ ترافیک داخلی باید حداقل نصف قیمت بین‌الملل در نظر گرفته شود اما این سیاست با فراز و فرود، بیشتر با گران کردن ترافیک خارجی از اهداف خود فاصله گرفته است. طبیعی است با این رویکرد و از سویی فیلترینگ پیام رسان های خارجی و ایجاد انحصار برای جولان پیام رسان های داخلی، نه تنها کمکی به توسعه آن ها نشده بلکه آن ها را از گردونه رقابت نیز خارج کرده است.
آقای رئیس جمهور آینده، اینترنت تدبیر می خواهد
بر اساس برنامه هفتم توسعه، سهم اقتصاد دیجیتال از ۷٫۹ درصد باید به ۱۵ درصد برسد که این هدف گذاری با مسیر پر از سنگلاخ کنونی بعید به نظر می رسد محقق شود مگر آن که با تدابیر منطقی، همه جانبه و با نگاه به توسعه زیرساخت ها بتوان به این چشم انداز نایل آمد که اگر همچنان کندی و کاهلی کنیم، بازارهای بین المللی، زیست بوم و متخصصان اقتصاد دیجیتال را نزدیک است که بیش از این از دست بدهیم.
