پیرمحمد ملازهی |
مقام های پنتاگون اعلام کردهاند، خودروی حامل «ملااختر محمد منصور» رهبر طالبان افغانستان را در امتداد مرزهای مشترک پاکستان و افغانستان مورد هدف قرار دادهاند و به احتمال زیاد وی را به قتل رساندهاند.
اطلاعاتی که مقام های نظامی آمریکا از هدف قرار گرفتن رهبر طالبان به وسیله یک پهپاد این کشور میدهند قتل ملا اختر منصور را تقریباً قطعی نشان میدهد؛ بنابراین در فرض صحت این اطلاعات بحث اصلی اکنون موقعیت طالبان و بحث جنگ و صلح در افغانستان خواهد بود. در عین حال این واقعیت که اختر منصور در خاک پاکستان هدف قرار گرفته است موضوعات حساستری در ارتباط با نقش دستگاههای امنیتی این کشور مطرح میکند.
مقام های نظامی آمریکا گفتهاند که حمله به اختر منصور را با مقام های پاکستانی و افغانستانی در میان گذاشتهاند، ولی توضیح ندادهاند که چنین تماسهایی قبل از حمله صورت گرفته یا بعد از آن، ولی با تجربیاتی که آمریکا دارد بعید است که قبل از حمله اطلاعاتی در اختیار پاکستان قرار داده باشد.
قطع نظر از این موضوع آنچه از اهمیت بیشتری برخوردار است، تأثیرگذاری قتل ملااختر منصور بر طالبان از یک سو و گروههای رادیکال متحد با طالبان نظیر لشکر طیبه و شبکه حقانی از سوی دیگر است. این احتمال که طالبان در تعیین رهبر جدید وارد چالش شوند دور از ذهن نیست. مدعیان رهبری جدید طالبان در هر دو سطح رهبران سیاسی و نظامی در داخل افغانستان وجود دارند. ملاعبدالمنان برادر ملا عمر رهبر سابق طالبان و مولوی یعقوب پسر ملاعمر از قبل از مدعیان رهبری طالبان بودهاند.
احیای این ادعا نباید دور از انتظار باشد، اما اینکه فرماندهان نظامی که در داخل افغانستان بار تداوم جنگ را به دوش میکشند چنین رهبری را که در صحنه جنگ حضور ندارد به رسمیت بشناسند، چندان روشن نیست. گذشته از این اگر نوعی هماهنگی اطلاعاتی بین پاکستان و آمریکا در قتل ملا منصور وجود داشته باشد در آن صورت میتوان گفت که پاکستان به خطرات ادامه سیاست دوگانهاش در افغانستان آگاهی کامل یافته و با حذف فیزیکی ملا منصور که مهمترین مانع ورود جدی طالبان به روند صلح تصور میشد، شرایط را برای نوعی بازنگری هرچند مقدماتی در سیاستهای خود مساعد خواهد یافت؛ بویژه آنکه پاکستان با تهدید قطع کمکهای نظامی از طرف آمریکا و توقف فروش جنگندههای اف۱۶ به ارتش این کشور روبه رو شده است.
در همین حال، مذاکرات دور پنجم صلح در اسلامآباد پاکستان بدون نتیجه پایان یافت و تنشها در مناسبات افغانستان و پاکستان را تشدید کرد. اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان، پاکستان را به نادیده گرفتن تعهدهای قبلی در تشویق طالبان به ورود مستقیم به مذاکرات صلح بین افغانها متهم کرده و مواضع نسبتاً تندی در حد مقابله به مثل با پاکستان در پیش گرفته است. از طرف دیگر، روسیه به عنوان یک بازیگر منطقهای خواهان گسترش مذاکرات و تبدیل آن به مذاکرات چند جانبهای شد که در کنار آمریکا، چین و پاکستان، روسیه، هند و ایران هم در آن حضور داشته باشند. مجموعه این تحولات فضای جدیدی را به وجود آورده است و حذف ملا منصور میتواند در این فضا پیامدهای خاص خود را داشته باشد. بدین معنا که از یک طرف امنیت جانی رهبران و سران طالبان را مطرح میکند و ثابت میکند که پاکستان همچون گذشته جای امنی برای آنها نیست و از سوی دیگر، نیروهای خارجی متحد با طالبان را به این نتیجه میرساند که افغانستان دیگر نمیتواند محلی باشد که جنگجویانشان را در آنجا برای عملیات در کشمیر هند آماده کنند.
با توجه به این مسایل میتوان گفت که مرگ ملا منصور میتواند در کوتاه مدت باعث تشدید جنگ و کوچ رهبران طراز اول طالبان به داخل افغانستان و پراکنده شدن آنها در ولایات شود ولی در بلندمدت به احتمال زیاد، طالبان را در موقعیت دشوار تصمیمگیری قرار خواهد داد و تجزیه آن را محتملتر خواهد کرد، بویژه آنکه بتازگی حزب اسلامی گلبدین حکمتیار قرارداد صلح با دولت مرکزی افغانستان را امضا کرد و این باور وجود دارد که دست کم کابل امیدوار است طالبان از این تجربه بهره گیرند و در پی مرگ ملا منصور، رهبر میانه روتری برای خود انتخاب کنند و مسیری را که حکمتیار در پیش گرفت، مورد توجه قرار دهند، البته شاید احساس ناامنی روانی تحمیل شده به وسیله پهپادهای آمریکایی رهبران طالبان را به تفکر به این مسیر وادارد.