گزارشی از وضعیت فرزندخواندگی در پایتخت خراسان رضوی
مصاحبه: سید محمد محمدی
صبح مشهد– فرزندخواندگی، داستان مفصل و پیچیده‌ای دارد و بازگویی آن برای آنها که در این راه قدم می‌گذارند و همچنین برای مددکاران، کارشناسان بهزیستی و مسؤولان این فرزندان، لذت‌بخش و در عین حال غم‌انگیز است.
به گفته‌ی مدیر بهزیستی شهرستان مشهد، درصدی از فرزندخواندگی‌هایی که بهزیستی از آن مطلع می‌شود غیر قانونی است.
مهدی نخعی اضافه می‌کند: البته هیچ آماری از میزان واقعی فرزندخواندگی غیر قانونی یا خرید و فروش کودکان در دست نیست اما کسانی که پس از قبول کودک به فرزندخواندگی بدون طی مراحل قانونی، برای گرفتن شناسنامه به ما مراجعه می‌کنند، حدودا ۲۵ درصد میزان کل فرزندخواندگی‌های قانونی است که از طریق ضوابط و مقررات انجام می‌گیرد.
وی با بیان اینکه فرزند خواندگی در یکی دو سال اخیر، تغییر چندانی نکرده می‌گوید: با اینکه تلاش در جهت کاهش پشت‌نوبتی‌های فرزندان‌خواندگی، توسط تیم تخصصی بهزیستی که باعث کاهش فرزندان شیرخوارگاه شده، ولی آمار پشت نوبتی‌های فرزندخواندگی همچنان بالا است چون اکثر خانواده‌ها متقاضی تحویل فرزند شیرخوار هستند و بر اساس قانون امکان واگذاری فرزند شیرخوار به آنها وجود ندارد.
وی ادامه داد: اگر فرایند نگهداری از فرزند در خانواده بدون مدارک هویتی ادامه پیدا کند بچه در آینده دچار مشکل می‌شود بنا بر این بهتر است برای طی مراحل قانونی اقدام لازم را انجام دهد تا بعدا دچار مشکلات مضاعف نشود.
به گفته‌ی نخعی، بیشتر فرزندخواندگی‌های غیر قانونی که به شکل سنتی انجام می‌گیرد در طبقات متوسط صورت می‌گیرد چون غالبا از قوانین آگاه نیستند و یا اهمیتی به هویت‌مندی قانونی نمی‌دهند.
مدیر بهزیستی شهرستان مشهد در خصوص تقاضاها و نتایج بررسی‌های این موضوع در سال جاری می‌گوید: در پنج ماه نخست امسال حدود ۵۵ کودک به شکل قانونی به فرزندخواندگی داده شده است.
وی ادامه می‌دهد: همچنین ۳۵۰ خانواده پشت نوبت فرزندخواندگی در مشهد قرار دارند که نسبتا تعداد بالایی است و علت‌های مختلفی دارد اما بررسی این علل هم شاید در اصل موضوع، تغییری ایجاد نکند و آمار پشت نوبتی‌های ما همچنان بالا است.
وی اضافه می‌کند: البته متقاضیان فرزندخواندگی، گروه‌های مختلفی هستند که بعضی صاحب فرزند هستند و فرزندان دیگری می‌خواهند، گروهی هستند که اصلا ازدواج نکرده‌اند و بچه دوست دارند، بعضی‌ها دچار ناباروری می‌باشند و بچه می‌خواهند و عده‌ای هم فرزند یا فرزندان‌شان فوت شده و دنبال فرزند دیگر هستند.
کارشناس مسؤول فرزندخواندگی بهزیستی شهرستان مشهد نیز در این زمینه می‌گوید: کار فرزندخواندگی را با دقت و ظرافت زیاد و با وسواس انجام می‌دهیم چون سرنوشت کودکان برایمان اهمیت زیادی دارد.
رابعه طهماسبی در خصوص پیچیدگی‌های این موضوع می‌گوید: ما در مراحل مختلفی که در این کار هست، شرایط و صلاحیت‌های خانواده‌های متقاضی را به دقت بررسی می‌کنیم و آنها را با قوانین و دستور العمل‌ها تطبیق می‌دهیم که مبادا حقی از کودک ضایع شود.
او همچنین یادآور می‌شود: البته این کار مثل راه رفتن روی لبه تیغ است، چون اگر خانواده از پیگیری قانونی کار خسته، مأیوس یا ناامید شود ممکن است به روش دیگری متوسل گردد که نه به صلاح خودش و نه به نفع کودک است.
وی خاطر نشان می‌کند: خانواده‌ای که به شکل غیر قانونی یا از طریق خرید و فروش، صاحب یک فرزند شده، وقتی به ما مراجعه می‌کند ما با شرایط سختی مواجه هستیم و کار سنگین و پرهزینه‌ای از نظر عاطفی، روانی و حتی مالی پیش رو داریم.
طهماسبی تأکید می‌کند: ما نه می‌توانیم سخت‌گیری بیش از اندازه داشته باشیم که خانواده از پیگیری کار منصرف شود و هم باید به خاطر کودک و آینده‌اش صلاحیت‌های خانواده را بررسی و تأیید کنیم. این است که کار مددکار و کارشناس در این فرایند، دشوار می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: اگر کار به اینجا برسد که مجبور به جداسازی فرزند شویم، این تصمیم بسیار سختی برای ما و برای کودک خواهد بود چون او مدت‌ها با این خانواده زندگی کرده و به محیط زندگی‌اش عادت کرده است.
وی می‌گوید: در این گونه موارد ما برای توانمندسازی خانواده اقدام می‌کنیم تا بتوانیم حداقل شرایط مورد قبول قانون را در خانواده ایجاد کنیم که بشود فرایند قانونی برای او و کودک انجام شود.
طهماسبی یکی دیگر از چالش‌های این موضوع را افشای حقیقت برای کودک عنوان می‌کند و می‌گوید: از همان زمان که کودک، سؤالات مختلفی در مورد تولدش می‌کند و یا موقع رفتن به مدرسه و میان دوستانش، چیزهایی از دیگران راجع به خودش و والدینش می‌شنود باید حقیقت با او در میان گذاشته شود و با کمک روان‌شناس و مددکار، این موضوع واشکافی گردد که کودک از این موضوع صدمه نبیند و دچار آسیب روحی نشود.
وی در همین زمینه یادآور می‌شود: بعضی خانواده‌ها بچه‌های اطرافیان یا اقوام خود را که به دلیلی از خانواده طرد شده یا دچار مخاطرات جدی خانوادگی هستند به صورت سنتی به فرزندی می‌پذیرند و سال‌ها بعد هنگامی که برای مدرسه رفتن نیاز به شناسنامه هست یا در اتفاقات و سوانح که ثبت هویت کودک مورد نیاز می‌باشد به نهادهای قانونی و بهزیستی مراجعه می‌کنند.
وی خاطر نشان می‌کند: این شرایط، همان وضعیت شکننده و حساسی است که ما باید خیلی با احتیاط و با آرامش، قضیه را پیش ببریم و به گونه‌ای مشکل را حل کنیم که هم خانواده دلسرد و ناامید نشود و کار را تا پایان ادامه دهد و هم کودک صدمه نبیند و بتواند از این فرایند عبور کند.
این کارشناس اجتماعی، کار مددکاری فرزندخواندگی را دشوار توصیف می‌کند و می‌گوید: به نظر من باید قانون حمایت از کودکان و نوجوانان باید بازنگری شود تا با تسهیل شرایط فرزندخواندگی، متقاضیان را قانع کنیم که همین مسیر قانون را پیگیری کنند و خدای ناکرده به سمت و سوی دیگری برای گرفتن بچه نرود چون چالش‌های زیادی در آن مسیر هست و همه‌ی خانواده و کودک و همچنین کارشناسان ما و دستگاه قضایی را درگیر می‌کند و مشکلات متعددی بر سر راهشان قرار می‌گیرد.
