
میگویند فوتبال در سال ۱۲۷۸ش وارد ایران شد؛ آن هم به وسیله کارگران انگلیسی شرکت نفت در مسجدسلیمان. نخستین بازیکن ایرانی هم آقایی به نام کریم زندی بود که از سال ۱۲۸۷ تا ۱۲۹۷ش به مدت ۱۰ سال، برای تیمهای انگلیسی، پا به توپ میشد. بعدها هم این ورزش به پایتخت رسید و عدهای جوان پرشور، شیفتهاش شدند. به این ترتیب، تب فوتبال همه جای ایران را فراگرفت و امروز، محبوبترین ورزش در میان مردم ماست.
صبح مشهد– اما قصه فوتبال در مشهد، حکایت متفاوتی دارد؛ حکایتی که هم شیرین و خندهدار است و هم کمی ناراحت کننده.
اولین باشگاه بله، اولین تیم نه!
قصه تأسیس باشگاه فوتبال در مشهد به سال ۱۳۰۳ش و ایجاد باشگاه فردوسی بازمیگردد. مرحوم علیرضا ریاضی در کتاب «راهنمای مشهد»، بهدرستی مینویسد که نخستین باشگاه ورزشی در مشهد که البته فوتبال هم در آن جایگاهی داشت، همین باشگاه فردوسی بود که در آن زمان، نام «انجمن فردوسی» را رویش گذاشته بودند. بنیانگذاران این موسسه ورزشی، افرادی مانند محمود صبائی، حسن بهمنیار، طاهر بهادری، گلشن آزادی، محمدرضا کیمیاوی، احمد پارسی، محمدحسین قدوسی، حسین میلانی، اسدا… مدرس رحمانی، اوکتائی و علیاکبر جهانبانی بودند. میتوان گفت که باشگاه فردوسی نقش بسیار مهمی در گسترش ورزشهای نوین در مشهد داشته است؛ اما نکته جالبتوجه اینجاست که برخلاف باور خیلیها، ازجمله مرحوم ریاضی، باشگاه فردوسی باعث تشکیل اولین تیم فوتبال مشهد نشد و این تیم را، حداقل سهچهارسال پیش از آنکه فکر تأسیس باشگاه فردوسی به ذهن مؤسسانش برسد، یک گروه کوچک از جوانان مشهدی، آن هم در شرایطی که هیچ امکاناتی در اختیار نداشتند، راه انداختند.
تشکیل تیم «پشت باغملی»
اواخر دوره قاجار، بازار انتشار نشریات در کشور داغ بود؛ فضای باز سیاسی به این رویکرد کمک میکرد. در این زمان، اخبار ورزشی هم به بخشی از ستونهای مطبوعاتی جراید ایران تبدیل شدهبود. انتشار اخبار ورزشی و بهویژه اخبار مربوط به فوتبال، ورزش جدیدی که بهتدریج طرفداران زیادی در میان جوانان ایرانی پیدا میکرد، باعث شد که حس کنجکاوی تعدادی از جوانان تحصیلکرده مشهدی، که سرشان برای هیجان و جنب و جوش درد میکرد، برانگیخته شود. سلسلهجنبان این گروه، اصغر فرمانفرمایی قاجار بود؛ یکی از مترجمان زبردست چند نسل بعد که اواخر دوره قاجار، کارمند اداره مالیه مشهد یا به قول امروزیها دارایی محسوب میشد. فرمانفرمایی که تسلط خوبی به زبان فرانسوی داشت و گفتیم که در عرصه ترجمه هم فعال بود، مستقیماً با فدراسیون فوتبال فرانسه مکاتبه کرد و از آنها خواست کتاب قوانین این ورزش و چند توپ فوتبال را در اختیار علاقهمندان مشهدی قرار دهند. فدراسیون فوتبال فرانسه به این درخواست پاسخ مثبت داد و به این ترتیب، کتاب قوانین فوتبال و دو سه تا توپ رسمی این ورزش را برای نخستین مشهدیهای فوتبالدوست ارسال کرد. این را هم بگوییم که تا این زمان، روح مشهدیها از وجود ورزشی بهنام فوتبال خبر نداشت و در واقع این توپ و کتاب، اولین نشانه حضور فوتبال در مرکز ایالت خراسان بود. محل گردهمایی فوتبالیستهای مشهدی، جایی پشت باغ ملی فعلی در خیابان ارگ قرار داشت؛ بنابراین شاید بتوانیم به این تیم، «تیم پشت باغملی» بگوییم!
تیم «پشت باغملی» آماده مسابقه است
به این ترتیب، نخستین تیم فوتبال مشهد، تشکیل شد و برای مسابقه اعلام آمادگی کرد؛ اما کدام تیم حاضر بود تا در برابر این فوتبالیستهای آماده قدعلم کند؛ معلوم است، هیچ تیمی! چرا؟ چون اصلاً تیم دیگری وجود نداشت! فرمانفرمایی و دوستانش، خودشان دو دسته میشدند و فوتبال بازی میکردند. اما مشکل فقط در فقدان حریف بروز و ظهور پیدا نمیکرد. وقتی که قرار شد لباس رسمی فوتبال را هم تنشان کنند و کفشهای این ورزش را به پا، دردسر دیگری شروع شد؛ لباس آستین کوتاه و شورتورزشی برای مشهدیهای سال ۱۲۹۸ش، کمی که چه عرض کنم، خیلی نامتعارف بود. به همین دلیل اعضای تیم فوتبال پشتباغملی، برای برگزاری بازیهای پرهیجان، با مشکل روبهرو میشدند. تازه مشکل به همینجا ختم نمیشد؛ زمین مسطحی که بشود بدون دغدغه و مزاحمت در آن فوتبال بازی کرد، خیلی کم گیر میآمد.
ما درباره محل برگزاری بازیهای دوستانه تیم پشتباغملی، اطلاعاتی در اختیار نداریم، اما محوطه بزرگ انتهای خیابان ارگ، جایی که یک دهه بعد میدان بزرگ ارگ و کافه اتحاد در آن ساخته شد، در نزدیکی محل شکلگیری تیم فوتبال پشتباغملی مشهد، میتوانست جای مناسبی برای برگزاری این بازی باشد. هرچندکه هر فعالیت جدیدی، به هر حال مخالفانی دارد و علاقهمندان برای رفع این مخالفتها باید صبوری کنند. نخستین مسابقه رسمی فوتبال در شهر مشهد، تا ۱۶ سال بعد از تأسیس تیم پشتباغملی برگزار نشد. در سال ۱۳۱۴ش، برای نخستینبار، تیم باشگاه فردوسی با تیم دبیرستان نظام مسابقه داد و بازی را پنج بر صفر بُرد؛ اما بعید میدانم که بازیکنی از آن تیم رؤیایی، تیم پشتباغملی، در این مسابقه شرکت کرده باشد. فوتبال در شهر مشهد، مدیون افراد دیگری هم هست، یکی از آنها، آقای رفیعاست؛ نخستین دبیر ورزش دبیرستان فردوسی که هرچه در توان داشت، به کار گرفت تا فوتبال را در میان جوانان مشهدی جا بیندازد. امروز مشهد با وجود سه ورزشگاه بزرگ، یکی از قطبهای فوتبال کشور است.