گنجینۀ نجوم موزۀ مرکزی آستان قدس رضوی، به عنوان قدیمی‌ترین موزۀ علوم ایران، مجموعه‌ای منحصربه‌فرد از ابزارآلات نجومی را به نمایش گذاشته، که ابزار رصد و پیش‌بینی کسوف (خورشیدگرفتگی) و خسوف (ماه گرفتگی) از جملۀ آنها است.
به گزارش صبح مشهد به نقل از گنجینۀ رضوی، مسئول گنجینۀ نجوم موزۀ مرکزی آستان قدس رضوی از وجود ابزارهای نجومی قدیمی و همچنین ذات‌الحلق و ساعت نجومی قدیمی، وسیله‌ای برای پیش‌بینی زمان کسوف، در این گنجینه خبر داد. عبدالحسین ملک‌جعفریان تصریح کرد: ذات‌الحلق موجود، در ارتفاع ۶۸ سانتیمتر با پایه، قطر ۵۹سانتیمتر و جنس برنج و فولاد در سال ۱۹۵۷ میلادی ساخته شده و در سال ۱۳۶۱ شمسی به دست دکتر سیّدجلال‌الدین تهرانی وقف موزه آستان قدس رضوی شده است.
وی در این خصوص گفت: ذات‌الحِلَق از مهمترین وسایل نجوم در قدیم به شمار می‌رود که از تعدادی حلقه تودرتو تشکیل شده که هر حلقه نماینده یکی از اجرام سماوی و مسیر حرکت سالیانه آن است.
ملک‌جعفریان افزود: ذات‌الحلق علاوه بر رصد ستارگان و تعیین مختصات آنها، مسائل دیگر نجومی از جمله تبدیل مختصات افقی، استوایی و دایره البروجی به یکدیگر را نیز حل می‌کرده است و یکی از کارکردهای مهم آن پیش‌بینی زمان کسوف در زمان‌های گذشته بوده است. وی با بیان اینکه تعداد حلقه‌های معمول این وسیله بنا به کاربرد از پنج تا نُه حلقه متغیر است، اظهار داشت: ذات الحلق موجود از ۱۵ حلقه تشکیل شده است.
وی در خصوص ساعت نجومی متصل به این ذات‌الحلق بیان کرد: ساعت نجومی که به وسیله چند چرخ‌دنده به ذات‌الحلق نصب می‌شود به تناسب زمان طی شده، حلقه‌ها را به حرکت درمی‌آورد که نماینده شکل وضعی آنها نسبت به زمین است. ملک‌جعفریان اضافه کرد: این ساعت قدیمی با قدمت ۱۵۰سال، توسط یک اَخترشناس و ساعت‌ساز مشهور بلژیکی به نام لویی زیمر (۱۸۸۸ تا ۱۹۷۰م.) در شهر لیه واقع در استان آنتوئر کشور بلژیک در سال ۱۹۵۷میلادی بازسازی و مرمت شده است.
مسئول گنجینۀ نجوم موزۀ مرکزی آستان قدس رضوی همچنین از وجود مجموعه‌ای از انواع دیگر ابزارآلات نجوم مانند اسطرلاب، قبله‌نما و قطب‌نما، تلسکوپ،کره‌های آسمانی و جغرافیایی، تئودولیت، سکستانت، مدل حرکت زمین، ماه، خورشیدو انواع دوربین‌های دو چشمی و تک چشمی در این گنجینه سخن گفت و اظهار داشت: تلسکوپ شکستی از جنس برنج با طول ۹۱سانتیمتر و طول لوله ۳/۸۲ سانتیمتر و قطر عدسی شیء ۱/۹ سانتیمتر که به دست شوالیۀ عینک‌ساز در لندن ساخته شده یکی از این ابزار است که از قابلیت‌های آن رصد پدیده‌های نجومی مانند کسوف و خسوف است.
وی همچنین از تلسکوپ انعکاسی (بازتابی مدل گریگوری) متعلق به اواخر قرن ۱۸میلادی در پاریس نام برد و گفت: این تلسکوپ به طول ۷۹سانتیمتر، طول لولۀ ۷/۶۸ سانتیمتر، ارتفاع پایه ۴۲ سانتیمتر و قطر عدسی چشمی: ۵/۳ سانتیمتر از برنج ساخته شده که سیدجلال‌الدین تهرانی آن را وقف موزۀ رضوی کرده است.
گفتنی است گنجینه نجوم موزۀ مرکزی آستان قدس رضوی با وسعت حدود ۴۰۰ متر مربع واقع در صحن کوثر حرم مطهرامام رضا(ع)، عنوان اولین موزۀ علوم ایران را دارا است که در سال ۱۳۷۸ شمسی افتتاح شده است. بسیاری از آثار این گنجینه توسط مرحوم دکتر سیدجلال‌الدین تهرانی(۱۲۷۸-۱۳۶۶ خورشیدی) به آستان قدس رضوی وقف شده است. از اشیای شاخص این مجموعه، دو اسطرلاب مسطح و یک اسطرلاب کروی مربوط به دوره صفوی است که توسط استادان مشهور این دوره ساخته شده است. همچنین یک حلقه کریمه یا اسطرلاب چوبی و حلقوی ساخت استاد محمدباقر و یک اسطرلاب شبیه‌سازی شده بر اساس اسطرلاب استاد محمد مقیم الیزدی از دیگر ابزار نجومی شاخص این موزه است.
لازم به ذکر است، دوشنبه ۲۴آذرماه، تنها کسوف کامل خورشید در سال ۲۰۲۰ رخ داد. این پدیده از اقیانوس آرام آغاز شد و پس از طی کردن کشورهای شیلی و آرژانتین در آمریکای جنوبی، گرفت کامل در آب‌های اقیانوس اطلس به پایان رسید. این پدیده در آسمان ایران قابل مشاهده نبود.
