تأملی بر آثار اهدایی به موزه هنرهای تجسمی آستان قدس رضوی؛ از معراج تا کربلا

خیال و خاطر هنرمند، رنگ‌های بدیع را به نقش‌های بی بدیلی تبدیل می‌کند که نذر درگاه حضرت دوست می‌شود و قدرش نامحدود می‌گردد.

به گزارش صبح مشهد به نقل از آستان نیوز، گنجینه هنرهای تجسمی آستان قدس رضوی، تیر ماه سال ۱۳۷۸ گشایش یافت. صحن کوثر، موزه مرکزی آستان قدس رضوی، طبقه اول، آدرس این گنجینه است که در کنار مجموعه صدف و موجودات دریایی در معرض دید علاقه‌مندان قرار دارد. این مجموعه شامل ۲۷ تابلو اثر نقاشی از هنرمندان به نام قدیمی ایرانی و اروپایی و معاصر ایرانی، ۳ تابلو قلم‌زنی و جُنده‌کاری از استاد حاج محمد اعتزازی و ۲ مجموعه منبت‌کاری از استاد احمد نیک‌نام و محمدرضا توسلی گلپایگانی است. آثار فاخر ایرانی در دوران زندگی محمد غفاری معروف به کمال‌الملک، نام پنج پادشاه را می‌توان دید. آثار استاد را می‌توان به سه دوره مشخص قبل از سفر به اروپا، حین سفر به اروپا و بعد از سفر به اروپا ترسیم کرد. چهار اثری که در موزه هنرهای تجسمی دیده می‌شوند مربوط به سفر استاد کمال‌الملک به مازندران است که در سال ۱۲۵۴ شمسی و قبل از سفر به اروپا با تکنیک رنگ روغن خلق شده‌اند. «منظره روستای پول کجور» تابلویی است که با تصویر دشت‌هایی که به کوه ملحق می‌شوند، پویایی و حاصلخیزی را به خوبی ترسیم کرده است. در تابلوی «رودخانه شیلات فرح‌آباد مازندان» با سبک ناتورالیسم، طبیعت با طراوتی دیده می‌شود که ابرهای لایه‌لایه آسمان، سایه بر رودخانه انداخته‌اند. در دو اثر «اشرف‌البلاد» و «پل رودخانه تجن» می‌توان زندگی و شکوه مناظر مازندران را از چشم گذراند. در کنار آثار کمال‌الملک، «کویر و ده» از دریابیگی، «پاییز زشک» از محسنی و «غروب پاییز» از محسن سهیلی به چشم می‌خورد. آثار اروپایی «ایالت سوره انگلستان» از بنیامین ویلیامز لیدر، اثر فاخر دیگر این موزه را تشکیل می‌دهد. لیدر انگلیسی یکی از مشهورترین هنرمندان نقاشی مناظر جهان است که در خلق آثار نقاشی خود، طبیعت بکر و زمین‌های کشاورزی مناطق روستایی با حضور روستاییان، کوه‌ها، فلات‌ها و سواحل دریا را به تصویر می‌کشیده است. اما بارزترین شاخصه هنر او در خلق نقاشی‌هایی از درختان و تأثیر درخشش نور آفتاب و سایه در آن است‌. همین‌طور که در تابلوی «ایالت سوره انگلیس» آسمان ابری و آفتابی و درختان سبز دوردست، منجر به آفرینش اثری تماشایی شده است. این اثر که به سبک ناتورالیسم و با تکنیک رنگ روغن خلق شده، در کنار تابلوی «شهر ونیز» به سبک رئالیسم از ویلیام جیمز و «طبیعت بی جان میوه» از کاتالاتی به سبک ناتورالیسم، آثار شاخص اروپایی این گنجینه هستند. ناتورالیسم، مکتبی است که احساس، عاطفه و تخیل را کنار می‌گذارد و بر واقعیت‌های طبیعت، اصول و قانون علمی تکیه دارد. از اف کورلی، آگوستورادیس، اف دی نیکولا و یو لوی، نیز در همین سبک، آثاری با رنگ روغن به نام‌های «مرتع»، «تفرجگاه»، «باتلاق و قایق»، «بنای تاریخی» و «گردشگاه» به چشم می‌خورد. تابلوی «دریا و قایق» از جی اوشه روآ، دریایی پرتلاطم را به تصویر کشیده است که کبودی آسمان و کش و قوس بادبان‌ها و برجستگی موج‌ها بیننده را به واقعیت، نزدیک می‌کند. دینی – تاریخی در یکی از ویترین‌های موزه هنرهای تجسمی، دو تابلوی فاخر و ارزشمند، دیدگان را نوازش می‌دهد. اولین تابلو متعلق به استاد شمس است که در سال ۱۳۴۵ هجری قمری آفریده شده است. این اثر با نام «وقایع روز عاشورا»، گویی نوعی نگارگری است که برای پرده‌خوانی و تعزیه‌خوانی ترسیم شده است. در میانه تابلو، تصویری از آمدن پیامبران و ملائک به یاری امام حسین(ع) جلوه‌گری می‌کند و در اطراف آن، هشت حلقه و صحنه از تاسوعا و عاشورا آمده است. در چهار گوشه تابلو، موضوعاتی با عناوین: قربانی آوردن بنی اسد، توبه نمودن حر، ورود اهل بیت به قتلگاه و شب یازدهم ترسیم شده است. برخلاف این تابلو، تابلوی «معراج» اثری از محمد زمان در دوره زندیه است که واقعه‌ای دینی – تاریخی را مختصر و مفید به تصویر کشیده است. «جبرئیل از سوی خدا بر حضرت محمد(ص) نازل می‌شود و مرکبی به نام بُراق را نزد پیامبر می‌آورد و او را از مکه به بیت‌المقدس می‌برد. فرشتگان از آسمان بر زمین فرود می‌آیند و به پیامبر(ص) مژده ارجمندی مقام و منزلت نزد پروردگار را می‌دهند. در روایاتی آمده است که رسول خدا از آنجا تا آسمان هفتم و تا جایی صعود می‌کند که احدی جز خداوند متعال حضور نداشته است. خداوند از او می‌پرسد که: ای محمد، چه کسی را در زمین میان امتت به جای خود گذاشتی؟ و محمد پاسخ می‌دهد: برادرم علی‌بن ابیطالب را.» این شرح مختصر را جوانی که از آستارا آمده و مقابل تابلو ایستاده است، بیان می‌کند. از معاصران آثاری که در فاصله سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۹ خلق و به موزه اهداء شده است در این بخش قرار دارند. چهار اثر از مهدی فرخی با نام‌های «به خون کاشتیم»، «معصوم»(حضرت فاطمه س)، «بانوی عاشورا»، «اجابت» که با اکریلیک روی مقوای بدون اسید نگارگری شده است. تابلوهای «بعد از باران»، «مسجد‌النبی» و «گل رز»، با آبرنگ روی مقوا بدون اسید نقش زده شده‌اند که رسول شفقتی به خوبی توانسته است لطافت و پاکی تصاویر را با این ابزار برای بیننده ترسیم نماید. شادابی عیدانه در تابلوی یگانه قدیریان به نام «یا مقلب القلوب و الابصار» و به کارگیری رنگ‌های نوبرانه بهاران، این اثر را از نظر موضوعی، متمایز کرده است. نهایت معرفت، ارادت و عشق به حضرت شمس‌الشموس(ع) را می‌توان در دو اثر از رضا بدر‌السماء با نام «ضامن آهو» و زهره مهانی‌منش با نام «حدیث سلسله‌الذهب» به خوبی با جان و دل لمس کرد. تأثیر آثار در نگاه بازدیدکنندگان از موزه هنرهای تجمسی،‌ اعجاب و احساس موج می‌زند. پسر جوانی که از شهر کرمان آمده است با دیدن اثر پل رودخانه تجن از استاد کمال‌الملک، می‌گوید: «من هم گاهی نگارگری انجام می‌دهم. اگر قرار باشد تصویر یکی از مکان‌های دیدنی شهرم را ترسیم کنم از “گنبد جبلیه” تابلویی را نقاشی خواهم کرد. این گنبد کاملاَ از سنگ ساخته شده و به جای آب از شیر شتر در ساخت بنا استفاده شده است.» آن طرف‌تر دختر آستارایی که دانشجوی رشته گرافیک است تابلوی وقایع روز عاشورا را از نظر می‌گذراند. او می‌گوید: «جای شگفتی است که آفریننده اثر در چارچوب محدود تابلو توانسته محتوا و مفهوم وقایع را به تصویر بکشد». از میان بازدیدکنندگان، عکاسی آزاده هفت ساله از تابلوها با تلفن همراه پدر، جلب توجه می‌کند. وقتی به او می‌رسم در حال عکس گرفتن از تابلوی ضامن آهو است و پدر و مادرش جا مانده و به گردش نمی‌رسند. فرصتی می‌شود تا متوقفش کنم. می‌خواهم داستان تابلو را برایم تعریف کند. آزاده با دقت و وسواس ماجرای آهو، شکارچی و امام رضا(ع) را تعریف می‌کند و هر از چند گاهی به مادرش نگاه می‌اندازد. مادر می‌گوید: «هر سال تابستان او را در کلاس‌های قرآنی ثبت‌نام می‌کنم. بیشتر حکایات دینی را در این کلاس‌ها یاد است. ضمن اینکه من و پدرش هم در این زمینه به او کمک می‌کنیم.» سایر بازدیدکنندگان برای کسب اطلاعات بیشتر از آثار توسط راهنمای موزه به دفتر معاونت اداره موزه‌ها هدایت می‌شوند.