اشتغال و رشد اقتصادی؛ ره آورد صنایع دستی

نویسنده: علیرضا حبیبی
اشتغال و صادرات دو مساله و اصل مهم اقتصاد هر کشوری است و تمام کشورها تلاش می کنند از راه های مختلف نسبت به رفع آن اقدام کنند. خوشبختانه جامعه ایران از ظرفیت های مختلفی برای رشد اقتصادی و رفع مساله اشتغال و بیکاری در اختیار دارد که صنایع دستی یکی از این ظرفیت ها است.
صنایع دستی یک هنر صنعت بومی است و هر محله و شهری به تناسب وضعیت جغرافیایی خود از صنایع دستی مخصوص به خود بهره مند است از این رو بسیاری از ساکنان یک محل در آن فعال خواهند بود.
این یک مزیت منحصر به فرد است که ساکنان یک محل حتی در خانه های خود نیز می توانند برای خود کار و اشتغال ایجاد کنند و دقیقا صنایع دستی ما چنین خصوصیتی دارد به شرط آنکه برنامه ریزان و مسئولان مربوطه بخوبی از این فرصت ها برای این منظور استفاده کنند.
صنایع دستی که با انگیزه های مختلف تولید و به بازار عرضه می شود به کمک دولت و جامعه می آید و می تواند بخش زیادی از مشکل بیکاری را رفع کند، اما ممکن است فعالان آن به دلیل شرایط جامعه، با رکود و بحران نیز روبرو شوند که شاید چندان در ایجاد آن نقش نداشته باشند.
هنرهای سنتی صرفنظر از اینکه به ثبات اقتصادی یک جامعه کمک می کنند باعث آرامش و اطمینان خاطر شهروندان و ساکنان یک منطقه می شوند زیرا جامعه ای که در آن بیکاری رخت بربندد و جوانان از بیکاری رهایی یابند بسیاری از معضلات جامعه خودبخود رفع خواهد شد.
صنایع دستی برای توسعه و رشد ارتباط مستقیمی با صنعت گردشگری پیدا می کند و با توریسم به صعود و سقوط می رسد. وقتی در جامعه ای گردشگری رشد یابد به همان نسبت صنایع دستی نیز با توسعه روبرو می شود و امروز دقیقا چنین فضایی در صنایع دستی کشور حاکم است.
صنعت گردشگری در ایران هنوز با توجه به ظرفیت های منحصر به فرد خود که جزو ۱۰ کشور برتر جهان است به نقطه مطلوب نرسیده و از این رو صنایع دستی نیز با رونق درخوری مواجه نشده است.
سالانه حدود ۵ میلیون گردشگر خارجی از ایران دیدن می کنند که بسیاری از آنان به دلایل مختلف در کشور هزینه نمی کنند که این شامل خرید صنایع دستی هم می شود. هر چند آمار دقیقی از خرید صنایع دستی توسط گردشگران خارجی در ایران در دست نیست اما قرائن نشان می دهد که این مقدار با توجه به تولیدات این صنایع در کشور رقم قابل توجهی نیست.این نخریدن دلایل مختلفی از جمله تبلیغات ناکافی، کیفیت کالا، ایجاد بازارهای صنایع دستی و بسته بندی نامطلوب دارد که حتی دلایل این عدم استقبال به بازارهای داخلی نیز کشیده شده است.
توسعه صنایع دستی به عوامل مختلفی وابسته است که افزایش کیفیت محصول یکی از این عوامل است. در صنایع دستی کیفیت تولید محصول در برخی موارد نادیده گرفته می شود و همین موضوع باعث شده که بازارها یکی پس از دیگری از دست برود.
در کنار این موضوع صنایع دستی کشور در سال های اخیر یک مساله دیگر را نیز تجربه کرد که ورود بی ضابطه صنایع دستی از کشورهای دیگر ازجمله کشور چین، بازار این محصول را با چالش هایی جدی روبرو کرده است.ورود کالاهای بی کیفیت چینی آسیب های جدی به این صنایع وارد کرده و بسیاری از مشتاقان بدون در نظرگرفتن کیفیت محصول و بخاطر ارزانی این کالاها، به سمت خرید کالاهای خارجی روی آورده اند که نتیجه آن ورشکستگی و تعطیلی شمار زیادی از کارگاه های تولیدی این محصولات بوده است.
با این حال صنایع دستی در سال¬های اخیر تنها با معضل کیفیت محصول روبرو نبوده بلکه بسته بندی نامناسب و تبلیغات ناکافی به عنوان پاشنه آشیل این صنعت همچنان سایه خود را برسر این صنعت گسترانده است. نکته دیگر بحث صادرات این محصول است که چنانچه جدی گرفته شود به رونق این هنر صنعت منجر خواهد شد.
صادرات از عوامل رشد و توسعه صنایع دستی در کشور است اما به نظر می رسد بخاطر مسایل مختلف این موضوع در وضعیت مساعدی قرار ندارد. هر چند حدود ۳۵۴ رشته صنایع دستی فعال در کشور وجود دارد اما رقم صادرات این محصولات هنوز در شرایط مناسبی قرار ندارد.
با این حال فعالان این بخش که در بحران ها و مشکلات اقتصادی جامعه هیچ نقشی ندارند در دوره رکود و افزایش قیمت مواد اولیه و .. نیازمند حمایت از سوی دستگاه های ذیربط هستند و گرنه بی توجهی به این امر می تواند صدمات زیادی به آنان و در طیف وسیعتری به جامعه وارد کند.
برای رشد صنایع دستی کشور باید چشم به بازارهای خارجی نیز داشت و صادرات را بطور جدی دنبال کرد. توسعه صنایع دستی، صادرات محور است و با کمک وزارت امورخارجه باید روی بازارهای جهانی مطالعه و سرمایه گذاری کرد.صنایع دستی برای رونق بیشتر نیازمند برخی اصلاحات در شیوه عملکردها و فعالیت ها است و بر این اساس لازم است:
۱_در بازار صنایع دستی باید به سلیقه خریداران توجه کرد و براساس این سلایق به تولید محصول پرداخت.

۲_صنایع دستی کشور هنوز در زمینه رنگ، بسته بندی مناسب و ترکیب بندی بامشکل روبرو است و این مساله جذابیت های این محصولات را نزد خریداران کاهش داده است.
۳_در رونق صنایع دستی باید به بخش خصوصی بیش از پیش اهمیت داد تا از این طریق رشد صادرات و اشتغال در این بخش افزون شود. دولت باید در این حوزه به جای تصدی گری، به برنامه ریزی و نظارت بر بخش خصوصی اقدام کند.
۴- صنایع دستی کشور نیازمند یک بانک اطلاعات است که اطلاعات این صنعت در آن جمع آوری شده باشد تا از این طریق علاقه مندان و مشتریان خیلی سریع به اطلاعات خود در این زمینه دست یابند.
۵_در برنامه های مختلف توسعه از جمله برنامه توسعه کمتر به صنایع دستی توجه شده از این رو لازم است در برنامه ششم توسعه به صنایع دستی جایگاه ملی بخشیده شود تا بخشی از مشکل این هنر صنعت برطرف شود.
۶_به نظر می رسد برخی از قوانین صادرات این صنایع نیازمند بازنگری است و برداشتن برخی محدودیت ها در صادرات می تواند به رشد این صنایع منجر شود.
۷_حمایت از تولید کننده تنها راه رونق صادرات است و افزایش تولید صنایع دستی نیز مانع رشد قاچاق در جامعه می شود.
۸_ایجاد بازارهای دائمی برای صنایع دستی در هر استانی به ویژه پایتخت از نیازهای این هنر صنعت است تا علاقه مندان و خریداران مکان مشخصی برای تهیه آن داشته باشند.
ایران جزو ۵ کشور نخست جهان در تولید صنایع دستی است و بهره گیری از این ظرفیت می تواند بسیاری از مشکلات اقتصادی و اشتغال را رفع کند. برای فعالیت در صنایع دستی حتی می توان با اعتبار حدود ۲۰۰ میلیون ریالی به ایجاد کارگاه اقدام کرد و این موضوع می تواند به اشتغال جوانان علاقه مند منجر شود.
برای توسعه و ایجاد این کارگاه ها، جوانان وعلاقه مندان به منابع مالی و تسهیلات بانکی نیازمند هستند که در صورت رفع این موضوع، صنایع دستی در کنار ایجاد اشتغال می تواند به افزایش صادرات و رشد اقتصادی کشور کمک کند.
* کارشناس مدیریت تولید صنایع دستی