خبرنگار؛ تکیه گاه بدون پشتوانه مردم

نویسنده: طیبه رفیعی
خبرنگاری یکی از پرخطرترین و در عین حال ارزشمندترین حرفه ها است. یک خبرنگار در معنا و قامت حقیقی خود در راستای رسالتی که بر دوش دارد یعنی اطلاع رسانی و آگاه سازی افکار عمومی، گاهی در برابر خطر سینه سپر می سازد و حتی در مواردی خود را قربانی به تصویر کشیدن چهره عریان واقعیت می کند. این واقعیت عریان که با سختی حاصل می شود اما از چنان قدرت تاثیرگذاری بالایی برخوردار است که می تواند منافع شماری از صاحبان قدرت و ثروت را زیرسوال برده و به احقاق حقوق مردم بیانجامد. از این رو است که خبرنگار برای به جای آوردن رسالت خود گرانیگاهی را برای ماندن در حاشیه ای امن متصور نیست.
با وجود کارکردهای موثر خبرنگاری و روزنامه نگاری در ارتقای کیفی زندگی جمعی، این روزها اهالی خبر و رسانه آسیب ها و چالش های بسیاری را پیش روی خود می بینند؛ چالش هایی که برخی از آن ها حتی آینده این حرفه را تهدید می کند.
خبرنگاران همواره در شغل خود با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم کرده و می کنند. خبرنگاری در همه جای دنیا حرفه ای دشوار به شمار می رود اما سختی های آن در کشور ما به خاطر نبود حمایت های موثر قانونی از روزنامه نگاران و نیز مرزهای روشن و تعریف شده برای آزادی بیان، ضعف امنیت شغلی و حمایت های رفاهی و بیمه ای، دستمزدهای پایین، ورود افراد غیر حرفه ای به بخش های مدیریتی رسانه ها و … دوچندان شده است تا جایی که برخی عطای این حرفه را به لقایش می بخشند و با وجود تحصیل در این رشته، شغل دیگری را برای خود بر می گزینند و عرصه را برای کسانی باز می کنند که در این زمینه تخصص ندارند.
بسیاری از خبرنگاران و روزنامه نگاران در ایران امنیت شغلی ندارند و هر روز ممکن است شغل خود را از دست بدهند. تعیین خط قرمزها مشخص و درنظر گرفتن شاخص های شفاف و عینی برای جرم تلقی شدن آنچه در رسانه ها منتشر می شود می تواند به افزایش امنیت شغلی اهالی رسانه بیانجامد. چه بسیار خبرنگاران و روزنامه نگارانی که یک شبه شغل خود را به خاطر منتشر شدن یک تیتر یا گزارش در مطبوعات و رسانه ها از دست داده اند. از این رو است که تعیین مرزهای تخلف و در نظر گرفتن مجازات های جایگزین توقیف برای رسانه های متخلف می تواند به افزایش ضریب امنیت شغلی اهالی رسانه منجر شود.
کم بودن دستمزد خبرنگاران هم گاه برخی از آنان را از تمرکز روی کار و حرفه اصلی دور و ناگزیر به انتخاب شغل دوم می کند. این مساله می تواند زمینه های وابستگی اهالی قلم را به جناح یا جریانی خاص فراهم کند و سبب ساز انتشار گزارش هایی القاگر در راستای منافع جریان های یاد شده شود. نبود حمایت های بیمه ای هم از دیگر مشکلات خبرنگاران است که هزینه های زیادی را بر آنان تحمیل می کند.
نبود امکان دسترسی به اطلاعات آزاد و دقیق یکی از چالش های کار خبرنگاران است که مانع از تهیه گزارش ها و محصولات خبری موثر می شود. اگرچه قانون «دسترسی آزاد به اطلاعات» از سال ۱۳۹۲ ابلاغ شده است، اما به خاطر نبود فرهنگ و زیرساخت های لازم، اجرای این قانون تاکنون کارآمدی خاصی نداشته و به خبرنگاران کمک چندانی نکرده است. این در حالی است که بسیاری از روزنامه نگاران به دلیل نبود امنیت شغلی و حمایت های قانونی لازم، از انتشار و استفاده از معدود اطلاعات مهم و مستندی هم که به دست می آورند، خودداری می کنند.
رفع این مشکلات، خبرنگاران را دلگرم و کیفیت کار حرفه ای خبر را در رسانه ها ارتقا خواهد داد. دولت یازدهم به منظور توانبخشی به حرفه خبرنگاری و اصلاح قانون مطبوعات با شناسایی بخش گسترده ای از کاستی های قانونی حرفه خبر و روزنامه نگاری به دنبال تدوین لایحه ای فراگیر است. این لایحه با نام «نظام جامع رسانه های همگانی» که در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تدوین شده است، به زودی برای بررسی و تصویب تقدیم مجلس خواهد شد.
در کنار مشکلات شغلی که خود به کاهش کیفیت کار خبرنگاران می انجامد، حرفه خبرنگاری با چالش های دیگری هم دست و پنجه نرم می کند.
رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی که در سال های گذشته رشد قابل توجهی را تجربه کرده اند، به رغم ایجاد فضای ناامن، غیرقابل اعتماد و شایبه آلود در مورد صحت و سقم خبرها و جای خالی کار حرفه ای، مورد توجه بسیاری قرار گرفته اند. کار خبرنگاران حرفه ای و نهادهای خبری معتبر در این فضای سیال و در حال گذار، در راستای انتقال سریع اخبار واقعی و اطلاعات جامع با درنظر گرفتن خیرعمومی، فضیلت جمعی و آرامش بخشی به جامعه بسیار دشوار و حساس شده است.
نکته مهم این است که در عصر ارتباطات، روزنامه نگاری و خبرنگاری تحقیقی نیز همپای خبررسانی اهمیت یافته و رسانه های معتبر با حرکت به سمت تقویت بخش های تحقیقی و پژوهشی خود می توانند نیاز مخاطبان حرفه ای تر را تامین و از ریزش مخاطبان خود جلوگیری کنند.

ورود افراد غیر حرفه ای و غیر متخصص به حرفه خبرنگاری کیفیت کار خبری را در بسیاری از رسانه ها کاهش داده است. خبرنگاری در وهله نخست حرفه ای است که بر آموزش علمی و دانشگاهی استوار است. این در حالی است که برخی رسانه هایی که اغلب رویکرد جناحی دارند و از حمایت های مالی خوبی هم برخوردارند، از رسانه برای پیشبرد منافع خود بهره می برند و با به کار گیری افراد سیاسی، کار رسانه ای را به فعالیت جناحی و منافع ملی را به منافع گروهی تقلیل می¬دهند.در این فضا، حمایت از رسانه های حرفه ای می تواند به ارتقای کیفی حرفه خبرنگاری در کشور بیانجامد.
*خبرنگار