نویسنده: دکتر لیلا وصالی
حافظه تاریخی همه ما می تواند بحران هایی را به خاطر بیاورد که عبور موفق و سربلند از آنها مدیون خبرنگارانی پویا، جسور، حقیقت طلب و تاریخ ساز بوده است.
خبرنگار می تواند گاه آن قدر پویا، جسور، با پشتکار و جست وجوگر باشد که موجب افشای رسوایی بزرگی چون واترگیت و استعفای رییس جمهوری وقت آمریکا شود و گاه چنان پویا، جسور و دلیر که مانند مختار وفایی عنوان خبرنگار شجاع افغانستان را کسب کند و حتی گاهی شجاعت و جسارت خبرنگار در بحران ها می تواند پا از مرزها بیرون گذارد و رسانه های کشورهای دیگر را به تحسین وادارد.
در تمام طول حافظه تاریخی ما، با هرشیوه ای که بررسی کرده باشیم، در می¬یابیم که خبرنگاران تأثیرگذار و حرکت آفرین، همگی یک نقطه اشتراک در دو سه خصلت مشترک دارند و آن « شجاعت، جسارت، پویایی و سکون گریزی» است!
در واقع می توان گفت وجود چنین خصلت هایی در یک فرد، چه ذاتی باشند و چه اکتسابی، می¬تواند او را به سمت شغل پرمخاطره ای چون خبرنگاری سوق دهد و جامعه برخوردار از چنین خبرنگارانی، می تواند آسوده به حل مسائل دیگر خود بپردازد و دلگرم باشد که چشمانی بیدار و همیشه هشیار به طور دائم همه چیز را زیر نظر دارد و در صورت نیاز به موقع هشدار خواهد داد.
جامعه ای که خبرنگارانی پیشرو در تمام مسائل کوچک و بزرگ جامعه در اختیار داشته باشد، بی شک پویا، زنده و بانشاط بوده و قادر است هر مشکلی را از پیش پای خود کنار بزند .
اما متأسفانه در سال های اخیر، به رغم وجود خبرنگارانی پویا، دلیر و کاربلد با پتانسیل های بسیار خوب و بالا، شاهد کمرنگ شدن انگیزه های تحرک و پویایی مورد نیاز کار خبری هستیم. چیزی که به تبع آن شاهد عواقبی چون روی آوردن به یکجانشینی، کپی خبر از دیگر خبرنگاران یا خبرگزاری ها، پایین آمدن میزان دقت و افزایش اشتباه به ویژه در ارتباط با منبع خبر، خبرسازی دروغین، بالا رفتن میزان خبرهای زرد و حاشیه ای، ارائه اطلاعات نادرست یا نامناسب، و در موارد اخیر؛ حرکت به دنبال و پشت سر شبکه های مجازی و توسل به خبرهای غیرحرفه ای شهروند خبرنگاران یا توسل به وام گرفتن از خبرهای شبکه های خارجی همزبان و موارد بسیار دیگری از این دست می بود.
اگرچه این مسئله یک آسیب شناسی جدی و یک پژوهش جامع حرفه ای می طلبد اما با یک نگاه کارشناسانه و تخصصی، میتوان بخش قابل توجهی از این رکود و افت حرکت حرفه ای خبرنگاری را ناشی از بی انگیزگی و مشکلاتی از قبیل بی توجهی به وضعیت معیشت و حقوق مکفی و ثابت، نداشتن امنیت شغلی، جای خالی شورای صنفی حامی و پیگیر مشکلات جدی خبرنگاران، فاصله داشتن حقایق محیط های کاری خبرنگاری از آموزش های حرفه ای و تحصیلات دانشگاهی، عدم وجود ضمانت اجرایی و الزام به رعایت قوانین حرفه ای روزنامه نگاری و مسائل دیگری مانند آن تخمین زد.
شغل خبرنگاری در تمام دنیا یکی از مشاغل پرمخاطره و سخت محسوب می گردد که علاوه بر شبانه¬روزی بودن، فرد خبرنگار را در معرض مشکلات جدی مانند تهدید جانی خود و بستگان در قبال افشای حقایق، تهدید به دست دادن وضعیت شغلی و معیشتی، مخاطرات جانی به خاطر حضور در صحنه¬های بحرانی همچون جنگ و حوادث خطرناکی چون آتش سوزی، سیل و زلزله و مانند آن قرار می دهد،با این حال اگر فرد خبرنگار از حمایت کافی از طرف مدیرمسئول و همچنین، شورای صنفی خبرنگاران برخوردار باشد و دست کم بداند در مواقع روبرو شدن با چالش هایی همچون تزلزل در موقعیت شغلی از طرف افراد صاحب نفوذ، مورد حمایت حرفه ای قرار خواهد گرفت، یا با ثبات وضعیت شغلی و درآمد کافی می تواند از وضعیت معیشتی خانواده اش آسوده خاطر باشد؛ قطعا با ذهنی بازتر، آسوده تر، خلاق تر و پیگیرتر خواهد توانست به وظایفی که به وی محول شده بپردازد و دیده بان مناسب تری برای جامعه باشد. در چنین شرایطی، با دیدی منصفانه تر به قوانین و مقررات وضع شده خواهد نگریست و خود را ملزم به رعایت آن ها می داند.همچنین، در چنین شرایطی است که ضمانت اجرایی سفت و سخت نیز قادر خواهد بود خبرنگاران متمایل به یکجا نشینی را از سکون دور کرده و به تحرک و فعالیت برای به دست آوردن سوژه ها و خبرهای دست اول وادارد.
هرچند خبرنگاران متعهد، شجاع، پویا و کوشا، همواره در سخت ترین شرایط و بدون حمایت های کافی نیز متعهدانه به تمام وظایف خود به عنوان یک خبرنگار وظیفه شناس عمل کرده اند اما با تأمین نیازهای اساسی خبرنگاران، دیگر خبرنگاران کم انگیزه تر نیز خود را در قبال تمهیداتی که دریافت می کنند، بیش از همیشه به جامعه متعهد خواهند دانست؛ جامعه¬ای که خبرنگار سخت کوش خود را فراموش نمی کند.
* دکترای علوم ارتباطات اجتماعی و مدرس دانشگاه
