ریزگرد ها در کمین مشهد

«این همه در رادیو و تلویزیون از ریزگردها صحبت می شود و تصاویری از استان های مرکزی، جنوبی و غربی در مورد هجوم ریزگردها نشان می دهند که دل انسان به درد می آید. چندی پیش نیز زمزمه هایی از احتمال ورود ریزگردها به مشهد مطرح شد. لطفا بررسی و پیگیری کنید که آیا در مشهد خبری از پدیده ریزگردها خواهد بود؟»

بر اساس مشاهدات و آنچه که از سفر به نقاط مختلف استان به دست می آید، طی سال های گذشته هر سال دشت ها تفتیده تر و باغ ها پژمرده تر شده است. واقعیت این است که خشکسالی اخیرا کشور ما را تحت تأثیر خود قرار داده است و استان خراسان رضوی که استانی نیمه خشک است بیش از سایر استان ها تحت تأثیر این پدیده قرار گرفته و به همین دلیل با توجه به همجواری آن با کشورهای ترکمنستان و افغانستان و وزش بادهای شدید و آلودگی روز افزون شهر مشهد، مدتی است که مسئولان از احتمال هجوم ریزگردها و حتی افزایش بیابان ها به دلیل همین خشکسالی ها در مشهد می گویند. طی چند هفته اخیر و با توجه به جدی شدن بحث افزایش ریزگردها در استان های غربی و جنوبی کشور، حضور ریزگردها در مشهد نیز بر سر زبان ها افتاد و طی روزهای اخیر تعدادی از همشهریان برای بررسی صحت و سقم این زمزمه ها با ارسال پیامک هایی به سامانه حرف مردم روزنامه خراسان رضوی خواستار پیگیری این موضوع شدند. البته ذکر این نکته ضروری است که ریزگردهای مناطق جنوبی و غربی کشور ارتباطی به خطر ریزگردهایی که مشهد را تهدید می کند ندارد و این، خشکسالی، افت منابع آبی و افزایش بیابان های اطراف مشهد است که نگرانی ها از بروز ریزگردها در مشهد را افزایش داده است.

برای پیگیری موضوع و پاسخ به این سوال که به راستی آیا مشهد نیز در معرض تهدید ریزگردها است به سراغ رییس اداره منابع طبیعی مشهد می رویم که «محمدرضا خرقانی» در این زمینه به «خراسان رضوی» می گوید:بله، واقعیت این است که خشکسالی های متوالی سبب شده است که ریزگردها شهرستان مشهد را تهدید کند، سطح سفره های آب زیرزمینی در سطح دشت مشهد افت پیدا کرده است و اراضی کشاورزی ما در حال خشک شدن است و وضعیت به گونه ای شده که شهرستان مشهد حتی استعداد بیابانی شدن را دارد.وی می افزاید: به دلیل باد غالبی که هم از سمت چناران و هم از سمت احمدآباد و ملک آباد می وزد و هم چنین کاهش بارندگی ها و به تبع آن از بین رفتن پوشش گیاهی و افت سطح آب های زیرزمینی، بیابان زایی مشهد را به صورت جدی تهدید می کند. به دلیل افت منابع آب زیرزمینی بخش زیادی از اراضی زراعی از زیر کشت خارج می شود و در پی کمبود بارندگی پوشش گیاهی نیز از بین می رود و بیابان ها در شهرستان مشهد افزایش می یابد.وی اظهار می کند: وقتی بارندگی کم باشد، کشت از آبی به سمت دیم سوق پیدا می کند و تداوم کاهش بارندگی موجب می شود که زمین کشاورزی از دیم به آیش تبدیل و سپس رها شود.

رییس اداره منابع طبیعی مشهد درباره راهکار مقابله با بیابان زایی و احتمال تهدید ریزگردها در مشهد می گوید: به منظور جلوگیری از این پدیده تنها راهکار، جلوگیری از هدر رفتن سیلاب ها است به این صورت که با احداث بندهای کوچک، پخش سیلاب، آبخوان داری و آبخیزداری بتوانیم سفره های آب زیرزمینی مشهد را به این طریق تغذیه کنیم تا تهدید بیابان زایی و پدیده ریزگرد از بین برود. خرقانی تصریح می کند: یکی دیگر از راه های جلوگیری از بیابان زایی کاستن از فشار دام بر روی مراتع است. مسئولان فقط هنگام توفان و ریزگرد یادی از منابع طبیعی و تهدید این منابع می کنند. اثرات این پدیده مثل مسائل فرهنگی و اجتماعی نیست که سریعاً برای مهار آن ها اعتبار اختصاص دهند.

وی می گوید: گویا اولویت برنامه ریزی ها در مشهد بحث صنعت گردشگری است چرا که شهر مشهد زیارتی و صنعتی است و هیچ وقت ارتقای کشاورزی و منابع طبیعی اولویت اول در این شهر نبوده است، به همین دلیل اکثر پروژه هایی که در سطح شهرستان مشهد برای کنترل سیل اجرا شده است (از قبیل احداث سدها) همواره برای غلبه بر مشکل تأمین آب شرب مشهد بوده است و نه برای ارتقای بخش کشاورزی و تغذیه سفره های زیرزمینی. اگر نگاهی به سدهای ارداک، طرق، دوستی و… بیندازیم در می یابیم که هدف از احداث این سدها تأمین آب شرب مشهد بوده است. خرقانی می افزاید: دشت مشهد از سمت چناران شروع می شود و تا دوراهی صالح آباد و رضویه امتداد دارد و احتیاج به تغذیه منابع آبی داشته و هیچ وقت پروژه های بزرگ در راستای حفظ منابع طبیعی در آن اجرا نشده و هر چه اجرا شده پروژه های موردی بوده است.

موضوع مقابله با کانون های اصلی وقوع ریزگرد در استان که زنگ خطری برای وقوع این پدیده در مشهد نیز محسوب می شود بارها توسط کارشناسان مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهای مختلفی در این زمینه مطرح شده است. کارشناسان حوزه محیط زیست و هواشناسی معتقدند به دلیل کمبود فضای سبز شهری و روستایی و این که عمده درختان سوزنی برگ هستند، هوای استان و مشهد رطوبت کافی برای مقابله با ریزگردها را ندارد و به همین دلیل باید با فرهنگسازی مردم شهرها و روستاهای استان، سطح زیر کشت درختان پهن برگ را افزایش دهند تا علاوه بر مقابله با پدیده ریزگردها، رطوبت کافی برای بارندگی در استان نیز فراهم شود. همچنین از طرفی مذاکره با کشورهای همسایه برای رفع این مشکل نیز جزو ضروریات مقابله با ریزگردها از سوی کارشناسان مطرح می شود. ایجاد سد در رودخانه های بالادستی در کشورهای همسایه که موجب خشکی رودخانه ها و دشت های استان می شود و همچنین مقابله با بیابان زایی در کشورهای همسایه از جمله مواردی است که باید طی مذاکره با این کشورها رفع و راهکاری برای آن طراحی شود.