بیستمین برنامه مشهد گردی اهالی چهارباغ اختصاص به بازدید از نزدیک ترین رباط به پایتخت معنوی ایران اسلامی و همچنین دومین مصلای این شهر داشت.
به گزارش پایگاه خبری صبح مشهد به نقل از مردم سالاری، اهالی چهارباغ در این برنامه آشنایی با دیدنی های تاریخی و فرهنگی مشهد ابتدا راهی منطقه رباط طرق شدند تا ضمن بازدید از رباط تاریخی باقی مانده در این مکان با حوض انبار و حمام صفوی موجود در این مجموعه هم آشنا شوند.
رضا سلیمان نوری خراسان پژوه و راهنمای گروه چهارباغ در این برنامه به هنگام حضور آنان در رباط طرق به تشریح تاریخچه آن پرداخت و گفت: رباط طرق آخرین منزلگاه تا رسیدن به مشهد مقدس است .به لحاظ موقعیت جغرافیایی، طرق در قرن‌ها و سده‌های پیشین در مرکز تلاقی راه‌های ارتباطی غرب و شرق در مسیر جاده ابریشم و نیشابور به طوس، هرات و قندهار واقع بوده است و امروزه در ابتدای جاده مشهد به نیشابور قرار دارد.
وی ادامه داد: طرق در سال۱۲۹۸هجری‌قمری دارای دو کاروان‌سرا بوده که هر دو مربوط به دوره صفوی بوده‌اند. یکی از این کاروان‌سراها که به شاه‌عباس صفوی نسبت داده شده و درحال تخریب بوده است، به‌دستور ناصرالدین شاه قاجار و به‌وسیله اسکندربیگ فراش‌باشی خراب و از مصالح آن، کاروان‌سرای تابستانی ساخته می‌شود. درحالحاضر از کاروان‌سرای شاه عباس به‌دلیل تخریب و محو کامل آثار آن، هیچ اطلاعی در دست نیست، اما کاروان‌سرای دیگر را که به شاه‌سلیمان صفوی نسبت داده‌اند و در حقیقت الحاقی به کاروان‌سرای شاه عباس بوده، سالم باقی‌مانده است. کتیبه بنای الحاقی، ساخت آن را به تاریخ ۱۰۸۰قمری نسبت می‌دهد.
سلیمان نوری افزود: این کاروان‌سرا به ابعاد حدود ۶/۳۳متر طول و ۵/۲۸متر عرض به‌صورت مربعی ساخته شده است و در ضلع شمال، جنوب و شرق آن ردیفی از غرفه‌هایی قرار دارد که جلوی آن‌ها باز است و برای اسکان مسافران در تابستان کاربرد داشته‌اند.
این خراسان پژوه درباره حوض انبار موجود در این بنا هم گفت: در ضلع غرب، کاروان سرای تابستانی حوض انباری از دوره صفوی واقع و در اطراف آن، یک ردیف اتاق وجود داشته که درحالحاضر بیشتر آن‌ها تخریب شده است. حوض‌انبار یادشده در بیرون کاروان‌سرای شاه‌سلیمان قرار داشته و هم‌اکنون ورودی آن در داخل کاروان‌سرای قاجاریه و گنبد آن در خارج از دیوار قرار گرفته است. سردر ورودی آب‌انبار دارای تزیینات گچی رسمی‌بندی است که قسمتی از آن فروریخته است.
وی ادامه داد: همچنین سال ۱۳۸۳ بقایای یک حمام تاریخی، در جریان فعالیت باستان‌شناسی صورت گرفته در اطراف این کاروان‌سرا نیز کشف شد. این حمام در اواخر دوره صفوی و بر اساس روش‌های معماری سنتی و بومی خراسان ساخته شده است. از جمله فضاهای شناسایی شده این حمام می‌توان به هشتی اول یا سربینه، هشتی دوم یا گرم خانه و دو مخزن آب گرم اشاره کرد. در سربینه حمام یک حوضچه هشت‌ضلعی متناسب با فضای هشت‌ضلعی سربینه ساخته شده و آب از طریق لوله‌های سفالی از پاشویه به داخل حوضچه مذکور جریان داشته است. گرم خانه حمام نیز شامل یک فضای مستطیل‌شکل است که در طرفین فضای ستون‌دار میان آن، دو خزینه آب، ساخته شده است.
سلیمان نوری با اشاره به ثبت رباط طرق و ملحقالت آن در فهرست آثار ملی گفت: کشف این حمام در مجاورت رباط طرق که سال ۱۳۶۳ ثبت ملی شد نشان می‌دهد که زائران حرم امام رضا(ع)، قبل از ورود به این شهر، ضمن استحمام، غسل زیارت می‌کرده‌اند و برای پابوسی آن حضرت آماده می‌شده‌اند.
وی همچنین با اشاره به اینکه در دوران دولت گذشته قرار بوده این مجموعه به موزه زائر تبدیل شود، عنوان کرد: البته این کار چون بسیاری از کارهای مشابه صورت گرفته در دوران دولت قبل به صورت کاریکاتوری رخ داد به نحوی که تنها نامی از موزه زائر بر بخشی از آن گذاشته وتعدادی عکس در آن نصب شد اما هیچ برنامه مشخصی برای این موزه در نظر گرفته نشد و تبلیغ لازم درباره ایجاد آن انجام نشد.
بازدید از مصلی یا ایوان طرق دومین بخش بیستمین برنامه مشهد گردی چهارباغی ها بود. در این بخش از برنامه اهالی چهارباغ پس از بازدید از بنای مصلی و آشنایی با زوایای مختلف این عصر کهن به توضیحات رضا سلیمان نوری درباره بنا گوش دادند.
این خراسان پژوه درباره مصلای طرق گفت: این بنای تاریخی از نظر معماری الگویی برای بنیان مصلی پایین خیابان بوده است. مصلی طرق کهن‌ترین نمونه برجای مانده از این بنا در شهر مشهد است که در سال ۸۳۷قمری با ترکیب یک ایوان بلند مرکزی و دو ایوانچه طرفین و اتاق‌های گوشوار ساخته شده است. در انتهای ایوان نیز فضای چهار ضلعی گنبدداری وجود دارد که بر دیوار انتهایی آن محرابی دیده می‌شود.
وی افزود: از تزیینات این بنای تاریخی ارزشمند می‌توان به کتیبه زیبای خط ثلث در ازاره فوقانی ایوان، قاب‌ها و کاربندی‌های گچی اشاره کرد. کاربری این بنای عهد تیموری برگزاری نماز در اعیاد متبرکه بوده است. مصلی از آجر ساخته شده است و در گذشته این بنا علاوه بر کاربری مذهبی بعنوان یک سازه معماری زیبا هم گویا مطرح بوده است. با توجه به شواهد باستان شناسی که به دنبال پیگردی هایی در مجاورت این بنا مشاهده شده است تقریبا مشخص شده است که مصلی طرق بر روی خرابه های یک بنای آجری دیگر استقرار دارد که ماهیت سازه های آن معماری مشخص نیست .
سلیمان نوری ادامه داد: ایوان یا مصلای طرق در ۲۰ بهمن ۱۳۱۸ به شماره ۳۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده اما با این وجود آن گونه که باید مورد مراقبت و رسیدگی قرار نگرفته و به همین دلیل مدت ها جولانگاه افراد معتاد و بیکار بوده است که خسارات فراوانی به بنا زده اند.
وی همچنین به روایات محلی مرتبط با بنا اشاره کرد و گفت: بر اساس آنچه اهالی طرق می گویند این بنا بارها مورد دستبرد قرار گرفته و از جمله روس ها در زمان قبل از بمباران مسجد گوحمله به حرم مطهر اشیایی از آن را با حفاری زیر پایه بنا سرقت کرده اند.
این خراسان پژوه همچنین به برخی آثار موجود در مجموعه که نشان دهنده وجود آرامگاه هایی در آن محدوده است،اشاره کرد وگفت: بر اساس روایات محلی این مکان محل دفن دو سید جلیل القدر به نام‌های سید جعفر و سید جواد فرزندان سید موذونی از یاران حضرت امام رضا (ع) می باشد اما اسناد تاریخی بازگو کننده آن است که درویش یحیی و درویش شمس الدین نامی که هر دو دارای کرامات بوده اند زیر ایوان که حالت بقعه نیز دارد،دفن شده بودند.
وی ادامه داد: این دو نفر بر اساس اسناد فرزندان عارف بزرگ عهد سلجوقی شیخ جعد جاسبی از اهالی دلیجان اصفهان هستند که سال‌های سال در این محدوده به زوار حرم مطهر رضوی خدمت کرده اند و تا حدود ۵٠ سال پیش هم آسیابی منصوب به درویش یحیی در نزدیک بقعه وجود داشته است.
سلیمان نوری در پایان با اشاره به اینکه بر اساس مدارک موجود عارف بزرگ شیخ نخودکی بارها برای زیارت قبر این دو نفر به طرق آمده است، عنوان کرد:قدیمی های طرق که خود شاهد وجود سنگ قبر این دو درویش در بقعه و همچنین سنگ قبر های دیگری در اطراف ایوان بوده اند معتقد هستند که سنگ قبر این افراد در یکی از مراکز دینی موجود در طرق نگهداری می شود.
گفتنی است پاکسازی فضای اطراف ایوان طرق از زباله های موجود و گرفتن عکس یادگاری پایان بخش این برنامه مشهد گردی اهالی چهارباغ بود.
