نویسنده: لیلا شکوه‌فر
ای کاش بدانمی که من کیستمی /سرگشته به عالم از پی چیستمی
گر مقبلم، آسوده و خوش زیستمی / ورنه به هزار دیده بگریستمی
یکم شهریور زادروز ابوعلیِ سینا است. پزشک و فیلسوف بزرگ ایرانی که ۲۳۸ کتاب و رساله و نامه از خود به یادگار گذاشته است. “جرج سارتن” در کتاب تاریخ علم، وی را یکی از بزرگترین اندیشمندان و دانشمندان پزشکی می‌داند. هم‌چنین وی او را مشهورترین دانشمند دیار ایران می‌داند .
بیشترین شهرت ابن سینا در پزشکی و فلسفه است اما این پزشک، فیلسوف و سیاستمدار دستی بر ادبیات به ویژه شعر نیز دارد و واژه سازی‌های وی نیز بسیار قابل تامل است.ابن سینا دو تعریف از شعر ارائه می‌دهد: او در فصل پنجم از جوامع علم موسیقی شفا با عنوان «شعر و اوزان آن » شعر را چنین تعریف کرده است «شعر، کلام مخیلی است که از سخنانی که دارای ایقاعات متفق، متساوی، تکرارشونده بر وزن خود و با حروف متشابه در آخر هستند، تشکیل شده است » هم‌چنین در آغاز فن نهم از منطق کتاب شفا، شعر را این گونه تعریف کرده است «شعر، کلام مخیلی است که از سخنان موزون و متساوی و مقفی (قافیه‌دار) تشکیل شده است.»
ابن سینا در رساله« فی ماهیه العشق » بیان می کند: دلبستگی به زیبایی از حالات انسان عاقل است؛ زیرا که نفس ناطقه به جهت تعقل معانی و درک روحانی از لذت عمیق عقلی برخوردار می‌شود، به گونه‌ای که دیگر لذت پایین‌تر یعنی لذت حسی برایش مطلوبیت ندارد، از این رو آنچه از زیبایی معنوی برخوردار است مانند کمالات انسانی و معانی و حقایق روحانی درمقایسه با زیبایی‌های حسی و ظاهری برای انسان عاقل خوشایندتر و جذاب تر است.
در اشعاری که از ابن سینا به فارسی و عربی در تذکره ها و مجموعه‌های ادبی باقی مانده مضامینی چون شکایت از روزگار، نقد ریا کاری حکمت و زهد و خمر و عشق و.. است.
حق جان جهان است و جهان جمله بدن/ اجناس ملائکه حواس این تن/ اجرام، عناصر و موالید، اعضاء/توحید همین است و دگرها همه فن.
یک یک هنرم بین و گنه دَه دَه بخش/ جُرم من خسته حسبته لله بخش/ از باد فنا آتش کین برمفروز/ ما را به سر خاک رسول الله بخش
با این دو سه نادان که چنان می‌دانند/ از حمق که دانای جهان آنانند/ خر باش که این طایفه از فرطِ خری/ هر کو نه خراست، کافرش می‌خوانند
در باب اشعار عربی نیز ابن سینا توانایی خاصی دارد. ارجوزه طبی یکی از آثار کمتر شناخته شده منسوب به ابن سینا، در قالب شعر تعلیمی به زبان عربی است. ابن سینا در این کتاب دوره کاملی از طب سنتی ایران را در قالب ۱۳۲۶ بیت شعر عربی در بحر رجز سروده است.این کتاب خلاصه قانون محسوب می‌شود و وجود ترجمه‌های ارجوزه به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی حاکی از توجه فراوان اروپاییان به این کتاب به عنوان خلاصه کاملی از طب آن دوران است و فراوان‌ترین کتاب ابن سینا در اروپا است. تــوقّ إذا مــا شئــت إدخـال مطعم/ علی مطعم من قبل فعل الهواضم ( از این که غذایی را قبل از هضم وعده قبل به معده بفرستی بپرهیز).
اما در کنار شاعری، ابن سینا در نثر نیز توانا ظاهر می‌شود، در آثار فارسی منسوب به او ، رعایت ایجاز و اختصار به خوبی قابل مشاهده است، اما آنچه او را از نویسندگان هم زمانش متمایز می کند واژه سازی او برای بیان مفاهیم نو به فارسی است. برپایه پژوهش‌های دکتر محمد معین و سیدمحمد مشکات، شمار واژگان آفریده ابن سینا در دانشنامه علایی و رگ‌شناسی ۱۰۳۹ واژه است. برخی واژه‌های ابن سینا: آیینه سوزان (آیینه محرقه)، ، افکندن گمان (تولید شک)، ، اندریابایی (ادراک)، اندریابنده (مُدرک)، ایستادگی به خودی خود (قائم بالذات بودن)، ایستاده به خود (قائم بالذات)، بستناکی (انجماد)، بهره پذیر (قابل قسمت، بیرون از طبیعت (مابعدالطبیعه)، بی‌گسستگی (لاینقطع)، پاره شدن (تجزی)، پسرگر (مولد و موجد پسر)، پهن ناخن (عریض الاظفار) پیداگر (ظاهر کننده)، سه سو (مثلث)، هرآینگی بودن (وجوب) جُنبایی ( حرکت) و… است.
واژگان ساخته پارسی ابن سینا در نویسندگان کتب فلسفی تأثیر بسزا کرده و بسیاری از لغات بسیط و مرکب او را مولفان دیگر اقتباس و استعمال کرده و سبک او را در وضع لغات به کار برده‌اند.
ساخت و تاثیر این واژگان به ویژه در حوزه علم خدمتی بزرگ در عرصه نوشتار علمی ایران است و در واقع ابن سینا از هر سویی که بدو بنگریم خدمتی شایسته به مردم و پیشرفت این جامعه داشته است، مردی بزرگ که شایسته بیش از آنی است که بدان پرداخته می‌شود. او را باید دید و همان‌گونه که هست باید شناخت.
از قعر گل سیاه تا اوج زحل/ کردم همه مشکلات گیتی را حل/ بیرون جستم از قید هر مکر و حیل/ هر بند گشوده شد مگر بند اجل
*کارشناس ادبیات
