شهرک شهید باهنر در جنوب شرقی مشهد و در ابتدای جاده تاریخی سرخس قرار دارد. این شهرک در بین مردم بومی منطقه در گذشته به قلعه خیابان معروف بوده است. امام رضا (ع) در بازگشت از مرو از این منطقه عبور کردند حالا این عبور حضرت رضا از این منطقه می تواند مبنایی برای هویت بخشی برای توسعه این منطقه که یکی از مناطق محروم حاشیه شهر مشهد است مورد توجه قرار گیرد.
روزنامه خراسان رضوی نوشت: در این زمینه رویدادهای جهانشهر با رویکرد هویت بخشی شهری به محلات حاشیه مشهد؛ یک ایده برای به میان آوردن و طرح فاخر، داشته ها و تکریم ظرفیت های فرهنگی و هویتی محلات حاشیه شهر در مقیاس شهری در حال اجراست که اولین نشست اندیشه ورزی آن با حضور دکتر جلالی پژوهشگر تمدن اسلامی و دکتر اکبرزاده پژوهشگر معماری و توسعه شهری در مسجد جامع شهرک شهید باهنر مشهد با موضوع بررسی احیای هویتی قلعه خیابان به مثابه طریق الرضا (ع) ، مسیر ورود حضرت رضا (ع) از مرو- سرخس به توس برگزار شد.
دکتر جلالی پژوهشگر تمدن اسلامی در این نشست با اشاره به این که زمانی که یک شهر مسیر خود را در تمدن اسلامی شروع می کند از یک امر مقدس به این موضوع اقدام می کند، افزود: مکه توانسته است پیشینه خود را به حداقل ۴ هزار سال پیش وصل کند. هر شهری به یک کهن الگویی پناه می برد تا بتواند در پناه آن به خود معنی بدهد و آن قدرِ جامع باشد چرا که بدنه فرهنگی یک شهر اگر با یکدیگر به تعامل نپردازند و به یک نقطه ثقل معنوی باور نداشته باشند، قدرت مدیریت آن شهر از آن ها گرفته می شود.
وی درباره تاریخ مشهد بیان کرد: شهر مشهد در واقع یک تاریخ حداقل هزار و چندصد ساله را پشت سر گذاشته است و در نقشه جاده ابریشم که چین با صرف هزینه زیاد آن را طراحی کرده است، در حاشیه نقشه به عنوان شهر مادر کل جاده ابریشم معرفی شده بود. این پژوهشگر تمدن اسلامی در ادامه به دوره های مختلف تاریخ مشهد پرداخت و اظهار کرد: نخستین دوره به حضور حضرت رضا (ع) بر می گردد و موضوع فرهنگ سازی را در پی دارد که حدود ۴۰۰ سال تا زمان حمله مغول استمرار دارد؛ دومین مرحله مربوط به اتفاقاتی است که بعد از حمله چنگیز پیش آمد که یکی از مهم ترین تفکراتی که این یورش در این منطقه حاکم کرد، جبر گرایی بود و هنوز بعضی از رسوباتش باقی مانده است. جلالی مرحله سوم تحولات شهر را این طور بیان کرد: مرحله سوم مربوط به دوره صفویه است که در این دوره نهضت علمی که در این شهر به وقوع پیوست اتفاق مهم این دوران است و نشان می دهد که اگر مجاهدت های عقل گرایان نبود ممکن بوده که عقل گرایی از این منطقه رخت بربندد؛ چطور می شود که شهری که بر اساس آموزه های حضرت رضا (ع) شکل و توسعه یافته فضایی نقل گرا شود؟ مرحله چهارم هم دوره تعاملات فرهنگی بین مشهد و فرهنگ های دیگر است که در زمان قاجاریه توسعه یافته است و در این دوره است که ملا هادی سبزواری یکی از پایه های مهم آموزه هایش مشهد است.
وی افزود: قدم بعدی هم در مشهد در دوره پهلوی با نهاد سازی گسترده از طریق خود حوزه و با حضور آیت ا… میلانی اتفاق افتاده است و یک تحول جدی است که در تاریخ خراسان نظیر ندارد، این ۵ مرحله که نام بردیم، مقدمه ای شد برای تعاملات تمدنی که هم اکنون در آن قرار داریم. او در پایان درباره قلعه خیابان و نقش هویت بخشی تاریخی به این منطقه توضیح داد: بدون تردید قرن هاست که این شهر به عنوان مشهد شناخته شده و معنی این موضوع یعنی این شهر بر می گردد به امام رضا (ع) که همه به این موضوع اذعان داشته اند. مسیر سنگ بست تا قلعه خیابان جزو مراکز اصلی است که کسی در آن تردیدی ندارد که مسیر بازگشت از مرو است و حضرت رضا (ع) از این منطقه عبور کرده است و ما اگر عنوان خاصی را به حرمت ورود حضرت رضا (ع) به منطقه توس و شهر مشهد نام گذاری کنیم و با تمسک به امر قدسی این جا را به گونه ای جهت بخشی کنیم که باعث حرکت مردم و حل تعارضات در محیط شویم، بهترین ایده ای است که به لحاظ تمدنی در بحث شهرسازی می توان از آن استفاده کرد.
در ادامه نشست دکتر اکبرزاده پژوهشگر معماری اظهار کرد: در مشهد به دلیل جریان های توسعه ای که در آن اتفاق افتاده و تزاحم های توسعه ای که در لبه های شهر وجود داشته، سیاست گذار برای لبه های شهر به درستی سیاست گذاری نکرده است، البته قلعه خیابان شاید آخرین جایی است که ما می توانیم سیاست ورزانه درباره لبه شهر تصمیم بگیریم منتها الان درباره این منطقه یک وحدت رویه ای وجود ندارد. وی افزود: در مشهد هر مسئله کلان شهری را اگر بخواهیم به درستی حل کنیم و اقتضائات آن را متوجه شویم باید مسئله را در نسبت با حرم صورت بندی کنیم. این موضوع را فارغ از مباحث عقیدتی و معنوی می گویم، این بحث تکنیکی حل مسائل شهری برای مشهد است، پس باید از وظایف قلعه خیابان راجع به امر زیارت و نقش آن حرف زد تا متوجه شویم که ما از این جا برای زیارت چه می خواهیم و جواب این سوال جواب مسئله توسعه این منطقه است. او افزود: باید ببینیم آیا این منطقه به عنوان یک لبه شهری به افراد احساس ورود به یک حرم شهر را می دهد؟ این شاید بزرگ ترین چالش برای شهرک شهید باهنر باشد.
