آستان قدس رضوی یکی از مجموعه های بزرگ موزه های در ایران است که بناهای تاریخی آن جلوه گر شش قرن تزئینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان دهنده انواع هنرها و صنایع دستی ساخته شده طی ده قرن گذشته است.
صبح مشهد- آثار تاریخی ساخته شده یا وقف شده برای حرم مطهر پس از استفاده، طی سده های گذشته در خزانه نگهداری میشود و سیاهه های اموالی موجود در بخش نسخ خطی آستان قدس نشان از فهرست برداری منظم کارگزاران در دوره های گذشته است.
*نخستین گام برای ایجاد موزه*
در دوره نیابت تولیت محمدولی اسدی (۱۳۰۴ـ ۱۳۱۴ش) با ایجاد نظم در همه امور آستان قدس رضوی از جمله اموال فرهنگی و تاریخی، دفتری جدید برای ثبت و ضبط اشیا تهیه شد و در همین زمان ایده تأسیس موزهای برای حفظ، نگهداری و نمایش آثار به جا مانده از دوره‌های تاریخی در آستان قدس رضوی مطرح شد.
در دوره نیابت تولیت فتح‌الله پاکروان (۱۳۱۴ ـ ۱۳۲۰ش) ضمن تصمیم گیری برای ساخت بنایی برای موزه، تعدادی از اشیا انتخاب شد و در سال ۱۳۱۵ شمسی اتاقهای فوقانی شمال غربی صحن نو (آزادی) و جنوب شرقی صحن کهنه (انقلاب اسلامی) که به یکدیگر متصل بوده به خزانه و محل نگهداری اشیا اختصاص یافت.
دفتر یادداشت مراجعان نشان میدهد که این مجموعه از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۱ ش. مورد بازدید بسیاری از فرهیختگان و مقامات ایرانی و مستشرقین خارجی بوده است.
*سنگ بنای موزه در ۱۳۱۶*
در چهاردهم آذرماه سال ۱۳۱۶ شمسی سنگ بنای ساختمان موزه در قطعه زمینی به مساحت ۵۷۰۰ مترمربع در مشرق مسجد گوهرشاد وکنار مقبره شیخ بهایی طی تشریفات و مراسم خاصی رسماً گذاشته میشود.
نقشه این بنا توسط آندره گدار ترسیم شد و به دست مهندس کنتراتیف و بیوک قهرمانی در سه طبقه، یک طبقه زیرزمین و دو طبقه فوقانی به مساحت ۱۰۳۴ مترمربع ساخته و در سال ۱۳۲۴ شمسی افتتاح شد.
*افتتاح موزه با ۱۸۹ شی تاریخی*
همزمان با ساخت بنای موزه از مهدی بهرامی مدیر وقت موزه ایران باستان برای انتخاب و آماده سازی اشیای موجود در خزانه، دعوت شد. وی از سال ۱۳۱۸ شمسی طی سه مرحله حضور در مشهد ۱۸۹ قلم شیء از خزانه و آثار حرم امام رضا(ع) را انتخاب کرد که در یازده تالار و اتاق به ترتیب دوره تاریخی به نمایش درآمد.
*۱۳۵۱دومین گام برای توسعه*
در سال ۱۳۵۱ شمسی اشیای موزه به محل تالار تشریفات آستان قدس رضوی، منتقل و بنای جدیدی برای موزه در ضلع جنوبی حرم مطهر در دستور ساخت قرار گرفت. ساخت این بنا برای موزه و کتابخانه آستان قدس، از سال ۱۳۵۳ ش. توسط شرکت ماهساز و زیر نظر شرکت مهندسی داریوش بوربور آغاز و در سال ۱۳۵۵ ش. خاتمه یافت. این موزه شامل دو تالار در یک طبقه، به مساحت حدود ۱۳۰۰ متر مربع بود که اشیای متنوعی از قبیل قالی، ظروف، سلاح‌ها و برخی اشیا و اجزای معماری حرم امام رضا (ع) مانند وسایل روشنایی و محراب‌ها و درهای حرم در آن به نمایش گذاشته شد.
*توسعه موزه رضوی به ۵ ساختمان بعد از پیروزی انقلاب*
پس از انقلاب اسلامی آستان قدس رضوی با رویکرد توسعه امور فرهنگی و با هدف تکریم واقفان، گنجینه‌های تخصصی به مجموعه افزوده شد. نمایش آثار در این گنجینه ها موجب گسترش سنت حسنه وقف و اهدای اشیای بسیاری توسط زائران و مجموعهداران بااخلاص ، در سالهای اخیر به آستان قدس رضوی و در نتیجه توسعه موزهها شد.
در حال حاضر موزه مرکزی، موزه فرش، موزه قرآن و هدایای رهبری، موزه مردم شناسی و مسجد ۷۲ تن موزه‌های آستان قدس رضوی را تشکیل می دهند و اشیای تاریخی حرم مطهر، اشیای وقف و اهدا شده و همچنین اشیای خریداری شده برای تکمیل مجموعهها در آن به نمایش گذاشته شده است.
توسعه این مجموعه در راستای تکریم واقفان و بسط اندیشه رضوی در طی ۴۰ سال گذشته با آهنگ بسیار سریعی انجام‌شده است و بر همین اساس، موزه های آستان قدس رضوی همگام با موزه‌های جهان در کنار توسعه فضاهای نمایشی، در عرصه فرهنگ، پژوهش، آموزش، ارتباط و همگرایی با قشرهای مختلف جامعه فعالیت‌های بسیار خوبی را انجام داده است.
شایان ذکر است موزه های آستان قدس رضوی در سال های اخیر در شاخص های پژوهش، گردآوری، بازدید، توسعه مدیریت، معرفی و فعالیت در فضای مجازی عنوان موزه برتر را در بین موزه های دولتی بزرگ، از سوی شورای بین المللی موزه ها- ایکوم دریافت کرده است.
