ایران با داشتن ۶۸ نوع ماده معدنی، ۳۷ میلیارد تن ذخایر اثبات شده و بیش از ۵۷ میلیارد تن ذخایر بالقوه به ارزش ۷۷۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ در میان ۱۵ کشور بزرگ غنی از مواد معدنی قرار دارد.بر پایه برآوردها ایران رتبه نخست گاز طبیعی با ۱۸٫۳٪ گاز جهان و رتبه سوم نفت جهان با ۱۵۸٫۷ میلیارد بشکه نفت شامل ۹٫۳٪ نفت جهان که عمر آنها بیشتر از صد سال برآورد می‌شود، است. همچنین ایران ۷٪ معادن جهان را دارا می‌باشد.
امروز روز جهانی مبارزه با کار کودکان می باشد
این آسیب و بهره کشی از کودکان باعث شد تا سازمان بین‌المللی کار از ۲۰۰۲ میلادی بر گستره جهانی کار کودک، اقدام‌ها و تلاش‌های مورد نیاز برای محو آن تمرکز کند. از این رو در همان سال ۱۲ ژوئن به عنوان روز جهانی مبارزه با کار کودکان نامگذاری شد که این مهم مستلزم همکاری دولت‌ها، کارفرمایان و سازمان‌های کار، جامعه مدنی و میلیون‌ها انسان از سراسر جهان است تا بتوان اقدام مؤثری را برای کمک به کارگران کودک انتظار داشت.
پیمان جهانی حقوق کودک ، یک پیمان‌نامه بین المللی است که برای دفاع و حمایت از حقوق کودکان تهیه شده است.
ماده۳۲پیمان جهانی حقوق کودک می گوید، کودک باید در برابر هر کاری که رشد و سلامت او را تهدید می‌کند، حمایت شود و دولت‌ها باید حداقل سن کار و شرایط کار کودکان را مشخص کنند .
بر اساس ماده۲۶این پیمان ، هر کودکی حق دارد از تامین اجتماعی از جمله بیمه اجتماعی برخوردار شود. همچنین ماده۲۷پیمان جهانی حقوق کودک تاکید می‌کند، کودکان باید از سطح زندگی که تامین کننده رشد جسمی، ذهنی و اجتماعی آنها است، برخوردار شوند .
مواد مربوط به منع کار کودک در این پیمان نامه و نقش دولت در آن را می توان اشاره کرو :
ماده ۱۹- منع هر نوع بهره کشی از کودک
ماده ۳۲-مفهوم کلی کار کودک از نظریونیسف که به اجباری بودن آن به علت نیاز خانواده اشاره می کند و سلامت جسمی و روانی او را آسیب می زند و وی از حقوق اساسی خود بی بهره می ماند. همچنین به ممنوعیت کلیه اَشکال بهره کشی از کودک اشاره کرده و حداقل سن کار و مقررات مناسب برای آن را ترسیم می کند که سن کودک کمتر از ۱۸ سال است.
افرادی که کودکان را در مشاغل از جمله گنداب‌ها، جمع‌آوری، حمل و دفن زباله، کار در محیط‌های با سروصدا بالا، کارهای ساختمانی، کار در قالی‌بافی، نمدبافی، ریسندگی و بافندگی، دامداری، کار در کوره‌های آجرپزی، برش فلزات و سنگ‌های قیمتی به کار گیرند مشمول ماده «۱۷۲» قانون کار و همچنین محکوم به تعلیق پروانه از سه ماه تا یک سال خواهند شد.
کودکان کار به کودکان کارگری گفته می‌شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می‌شوند که این امر آنها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربۀ دوران کودکی بیبهره می‌سازد و سلامت روحی و جسمی آنها را تهدید می‌کند. کار کودک نزد بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، فعالیتی استثماری تلقی می‌شود.
موضوع کودکان کار موضوع نسبتاً پیچیده‌ای است و عوامل گوناگونی در آن اثر‌گذار هستند. از جمله خانواده، فقر، وضعیت معیشتی، تغییرات اقتصادی ناگهانی ناشی از جنگ و… (که منجر به مهاجرت به کشورهای همسایه برای کار با دستمزد بیشتر می‌شود)سونامی ها بیماریها و هزینۀ تحصیل و نظام آموزشی نادرست.
کودکان کار در شرایط بسیار نامطلوب از نظر تغذیه، بهداشت و انجام کارهای خطرناک و حاد به سر می‌برند. این کودکان می توانند به راحتی بازیچه دست بزهکاران حرفه‌ای اعم از سارقین یا باندهای توزیع مواد مخدر، عوامل ایجاد خانه‌های فساد و… قرار گیرند. همچنین عدم بهره‌گیری از آموزش و تحصیل علم و فن، قدرت رقابت با سایر کودکان در ایجاد یک زندگی سالم را هر چه بیشتر از این کودکان سلب می‌کند.
در شرایطی که در اثر سرگردانی فکری و استیصال ، حداکثر واکنشی که از سوی متولیان امر در عرصه‌ی حمایت از کودکان کار شاهدیم، پهن کردن سفره‌ی مرحمت و یا متوسل شدن به روش‌های غیر قانونی و خشنی نظیر دستگیری و جمع‌آوری کودکان از سطح شهر است، چگونه می‌توان به افق باز رهایی کودکان از چرخه‌ی کار دل بست ؟
شکل گیری اندیشه های اقتصادی وسرمایه داری را منجر به افزایش کار کودک شد
خانواده آنچنان درگیر مسائل اقتصادی می شد که به اجبار از همه ظرفیت های خود برای مبارزه با فقر استفاده می کرد .پنج آسیب اساسی سیاست های نئولیبرال را موقتی شدن نیروهای کار و ایجاد احساس ناامنی،
خصوصی سازی در تمامی حوزه ها، وانحراف از سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری
مقررات زدایی بدون نظر شرکاء اجتماعی و کنشگران
مسئولیت ناپذیری دولت ها در حوزه خدمات اجتماعی و
ممانعت از تشکل یابی واقعی جامعه برشمرد.
فرهنگ ارائه مصرف نمایشی
با توجه به مستندات، کودک برای رسیدن به آمال خود، راهکار تحصیل را کنار زده و به سمت در آمد زایی می رود و متاسفانه ذهنیت سود و زیانی و تبدیل شدن انسان به عنوان سوژه که حتی این به حوزه عاطفی ما هم آسیب می زند، کودک را حسابگر کرده و به سمت مادیات می برد و حتی بسیاری از افراد از این آسیب، آگاه نیستند.
یکی از فیلترینگ کودکان در بازار کار آموزش و پرورش است ما در مورد آموزش و پرورش اقدام و حمایت اندکی داریم و حتی هزینه امتحان تعیین سطح نیز تحت عنوان مشارکت مردمی از انجمن هایی که کودکان تحت حمایت آنها هستند دریافت می شود.
علاوه بر آن هنگام تهیه کتاب حتی آمار کودکان کار در نظر گرفته نمی شود و موقع توزیع کتاب های درسی علی رغم تخصیص بودجه از سوی انجمن ها، با نبود کتاب مواجه می شویم در حالیکه این، یک وظیفه از سوی آموزش پرورش است.
به طور کلی پایدارترین اقدام نهادهای دولتی همان جمع آوری تکرار شونده کودکان کار بوده. البته بهزیستی سعی دارد با طرح دیگری این روش را تغییر دهد اما متاسفانه نهادهای ما کودک کار را فقط کودک کار در خیابان می دانند در حالیکه ما با انواع دیگر کار کودک نیز مواجه هستیم و کمبود نیروی متخصص از سوی آنها باعث آزار خانواده ها و کودکان به ویژه در مواقع جمع آوری‌شان می شود.
رویکرد حق محور که عده ای از افراد به پدیده کودک کار دارند ، این افراد عذر نداشتن آمار را به عنوان بهانه ای برای اقدام نکردن نمی پذیرند و در موضوع کودک کار و کارتن خواب ها و …که جمعیت های پنهان نام برده می شوند ، برآورد جمعیت آنها را با روش های مختلف اندازه گیری می کنند.
آغاز کنندگان این مسیر، هرگز باور نمی‌کردند که یکصد و ده سال بعد، جهان همچنان شاهد پدیده‌ی خشن و غیر انسانی بهره کشی از کودکان باشد .
و امروز هم بعد از گذشت سالها ، شعار ” کودکان نباید کار کنند، باید به رویاهایشان بپردازند” نیز مطالبه‌ی به حق و امید بخشی ست که متاسفانه به دلیل نابسامانی‌های حاکم بر جهان امروز، همچنان در هاله‌ای از ابهام و نا امیدی است
از جنگ‌ها و مخاصمات ایدئولوژیک بین کشورها و تاثیر ویرانگر آن بر زندگی کودکان که بگذریم نوع نگرش اقتصادی – اجتماعی کشورها در اداره‌ی امور داخلی خود، وجه دیگری ست که در صورت عدم برخورداری از ساز و کارهای عدالت محور ، نه تنها قادر به پایان بخشیدن به کار کودکان نیستند، بلکه روز به روز باید در انتظار عمیق‌تر شدن شکاف طبقاتی و غلتیدن گروه‌های بیشتری از کودکان، در چرخه‌ی بهره‌کشی و استثمار در آنها باشیم .
عدم پایبندی تصمیم گیرندگان و متولیان امر نسبت به ابزارهای تعادل بخش اجتماعی نظیر حق تشکل‌یابی پیش‌بینی شده در اصل ۱۰۴ و دیگر بندهای تعدیل کننده‌ی قدرت در قانون اساسی کشورمان و نیز عدم پایبندی به مقاوله نامه‌های ۸۷ و ۹۸ سازمان جهانی کار در خصوص حقوق بنیادین کار ، منجر گردیده مسیر دسترسی به ثروت و سرمایه، روندی یک سویه و از بالا به پایین پیدا کرده و در این فرایند، اصلی ترین نیروی خلق کننده‌ی ثروت و سرمایه در کشور یعنی کارگران ، از نقش واقعی و تعیین کننده خود در تعادل بخشی به نظام توزیع ثروت‌ها ، محروم مانده و به دلیل نداشتن تریبون و تشکل‌های اثر گذار، ناگزیر چشم به دست تصمیم گیرندگان در مورد حقوق و دستمزدی که با واقعیت های جامعه شکاف گسترده ای دارد در بسیاری موارد حتی کفاف اجاره بهای منزل آنان را هم نمی‌دهد باقی مانده‌‌اند و در این جولانگاه یک سویه، صاحبان قدرت و ثروت هر روز با بهره‌گیری از ابزارهای ابداعی و به ظاهر قانونی خود ساخته‌ای نظیر قراردادهای موقت کار، سهم بیشتری از ثروت را نصیب خود کرده و گروه‌های اجتماعی بیشتری را به ورطه‌ی فقر و ناداری کشانده‌اند.
در چنین شرایطی چگونه می‌توان صحبت از پایان بخشیدن به کار کودکان کرد و یا آرزوی فرصت “رویا پردازی، به جای کار” برای آنان را داشت ؟
صحیح ترین راهکار، اصلاحات اقتصادی
اگر در سیاست های اقتصادی، اصلاح رخ ندهد و شکاف طبقاتی تمام نشود پدیده کار کودک همچنان ادامه خواهد داشت و کودک اولین قربانی جراحی اقتصادی خواهد بود .
ضمن گرامیداشت این روز و تبریک آن به همه‌ی فعالین این عرصه، همگان را دعوت به تلاشی بی‌وقفه برای صیانت از حقوق کودکان و پایان بخشیدن به پدیده‌ی غیر انسانی و پر آسیب کار کودکان می‌نماید.
کار پرخطر و پراکندگی آن در میان کودکان کار
نقش دولت و سازمان های دولتی در حذف کار کودک به دلیل در اختیار داشتن منابع مالی ، قانونی و ساختارهای اجتماعی مشارکت های مردم هم در این زمینه موثر است اما حتی در پیمان نامه حقوق کودک نیز مخاطب، دولت ونقش نظارتی مجلس در این مقوله نیز نباید فراموش،شود ولی باید تاکید نمود مصاحبه متناوب اعضای کمیسیون اجتماعی در بین خبرها گم می شود .
فاصله گرفتن از رویکردهای نابرابر اقتصادی و سمت‌گیری در جهت رویکردهای مشارکتی و عدالت محور در اداره‌ی امور، مسیری ست که به واسطه‌ی ظرفیت‌های مشارکتی و حس اطمینان خاطری که در جامعه ایجاد می‌کند، موجب بسط و استقرار عدالت اجتماعی، تقویت حس تعلق خاطر همگانی، بلوغ فکری جمعی و تحکیم همبستگی ملی میان همه‌ی گروه‌های اجتماعی، به ویژه در میان گستره‌ی وسیع کشاورزان و کارگران که اصلی‌ترین نقش آفرینان عرصه‌ی تولید و استقلال اقتصادی کشور هستند می‌شود، که در پرتو آن می‌توانیم روزگار بهتری، توام با آرامش خاطر و برخورداری از حق آموزش، امنیت، بازی، تفریح و فرصت رویا پردازی به جای کار را برای همه‌ی کودکان کشورمان شاهد باشیم
با حمایت از کودکان و دانش‌آموزان با استعداد و کم‌برخوردار و هدایت آنها به مدرسه و ادامه تحصیل، از ورودشان به چرخه کار جلوگیری کند. بی‌شک این امر تنها با حمایت و همکاری همیاران نیکوکار محقق خواهد شد.
محو کار کودکان ، بدون تلاش برای استقرار عدالت اجتماعی رویایی بیش نیست .
احسان سهرابی ، مشاور حقوقی کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور خرداد ۱۴۰۱
