نویسنده: فرزانه پیرو احمدی کارشناس مشاور اعتیاد و مددکار اجتماعی
این فقط خودِ فرد معتاد نیست که از پیامدهای ویرانگر مصرف مواد مخدر آسیب می‌بیند، بلکه زندگی خانواده و اطرافیان افراد معتاد نیز از صدمات این معضل در امان نخواهد بود. طبق آخرین آمار، حدود ۲ میلیون و ۸۰۸ هزار نفر در ایران به مصرف مستمر مواد مخدر اعتیاد دارند، اما پر واضح است که شمار واقعی معتادان کشور به بیش از این رقم می‌رسد.
این معضل به‌قدری شایع است که بی‌شک عده‌ی زیادی از مردم حداقل یک نفر را در خانواده، فامیل یا دوستان و آشنایان‌‌شان که به دام اعتیاد گرفتار شده باشد، سراغ دارند. از این‌رو، به خانواده‌هایی که از نزدیک با بحران اعتیاد دست‌وپنجه نرم می‌کنند، توصیه می‌شود که طرز رفتار با فرد معتاد را یاد بگیرند تا راحت‌تر بتوانند عزیران‌شان را از این بلای دامن‌گیر رهایی ببخشند.
۱. فرد معتاد را در مصرف مواد مخدر همراهی نکنید
بر نفس خود تسلط داشته باشید و هرگز به پیشنهاد مصرف دورهمی مواد مخدر «بله» نگویید. یعنی در هر شرایطی در پرهیز از اعتیاد کوشا باشید و مغلوب هیچ وسوسه‌ای نشوید. نباید به طرف مقابل اجازه بدهید به شما بقبولاند که این رفتارش برخلاف آنچه باور دارید، غلط و مشکل‌دار نیست.
۲. فقط نگویید ترک کن، بلکه راهکار داشته باشید
اینکه به طرف مقابل بگویید: «اگه دوستم داری، ترک کن.»، در اکثر مواقع راه به جایی نمی‌برد. درواقع، فقط اینکه از طرف مقابل بخواهید اعتیادش را ترک کند و هیچ راهکار خاصی در پیش نگیرید، نتیجه‌ی مثبتی دربر نخواهد داشت. فرد معتاد به‌قدری خود را ناگزیر به مصرف مواد مخدر احساس می‌کند که معمولا این تمایل مفرط یا میل اضطراری به ادامه‌ی مصرف را از عشقش به خانواده پرقدرت‌تر می‌بیند. هرگاه این واقعیت را پذیرفتید، آن‌وقت است که باید دست به یک راهکار عملی بزنید.
۳. درمورد برنامههای ترک اعتیاد تحقیق کنید
درمورد مراکز ترک اعتیاد و روش‌های بازپروری تحقیق کنید. هر برنامه‌ای را که برای ترک اعتیاد عزیزتان در نظر می‌گیرید، حتما پرس‌وجو کنید که ببینید دقیقا به چه شکلی باید پیش برده شود یا واقعا چقدر کارایی دارد. می‌توانید با کسانی که قبلا برنامه‌ی انتخابی‌تان را امتحان کرده‌اند، مشورت کنید. خلاصه اینکه در مسیری قدم بگذارید که برای‌تان قابل درک و روشن باشد.
۴. ترجیحا از برنامههای خیلی فشرده بپرهیزید
تا حد امکان روی برنامههای بازپروریِ ۳۰روزه دست نگذارید. مؤسسه‌ی ملی سوء‌ِمصرف مواد مخدر (NIDA) برنامههای سه‌ماهه یا طولانی‌تر را در بهبود معتادان مؤثرتر می‌داند. اعتیاد یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد و فرد را به‌مرور در بسیاری از مهارت‌های زندگی ناتوان می‌سازد. پس عجیب نیست که بازسازی این ویرانی زمان‌بر باشد.
۵. از فرد معتاد حمایت کنید
اگر به لحاظ انسانی برای‌تان مقدور است، فرد معتاد را تنها نگذارید. البته که گاهی اوقات، به‌ویژه زمانی که پای بچه درمیان است، شاید مصلحت حکم کند که خودتان و فرزندان‌تان را از مهلکه دور نگه دارید. اما باز هم اگر شرایط مهیا بود و امکانش را داشتید، بگذارید فرد معتاد بداند که از خودش و روند بهبودش حمایت می‌کنید. فرد معتاد تحت تأثیر مواد مخدر احساس می‌کند که انسان بی‌ارزشی است، ولی اگر مورد حمایت واقع شود، شانس بیشتری برای بهبود در دوره‌ی درمان و بازپروری خواهد داشت.
۶. خودتان را از آسیب و سوءِاستفاده برهانید
نباید خودتان را در موقعیتی قرار بدهید که از لحاظ جسمی یا روانی مورد سوءِاستفاده و در معرض آسیب قرار بگیرید. اگر به هر دلیلی احساس آسیب‌پذیری می‌کنید، بسته به شرایط باید از خانواده یا مشاور کمک بگیرید یا حتی اگر لازم شد، از طریق مراجع قانونی اقدام کنید. احتمالا از اینکه در چنین موقعیتی گیر بیفتید، احساس شرمندگی یا خجالت خواهید کرد، اما این احساس کاملا طبیعی است. باید برای محافظت از خودتان قاطعانه بایستید. مسلما اگر خودتان در اوضاع نابه‌سامانی قرار داشته باشید که سلامت جسمی و روانی‌تان را تهدید کند، هیچ کمکی از دست‌تان ساخته نخواهد بود.
۷. روی درخواست‌تان برای ترک پافشاری کنید
از اینکه ترک اعتیاد و بازپروری تنها راه‌حل ممکن است، به هیچ‌وجه کوتاه نیایید. خانواده‌هایی که یکی از عزیزان‌شان معتاد است، همیشه از این می‌ترسند که روزی خبر برسد که عزیزشان فوت کره یا دستگیر شده است. پس حتما موضوع ترک اعتیاد و شروع برنامه‌ی بازپروری را جدی بگیرید. باید طرف مقابل را متوجه سازید که این اقدام تنها راه‌حلی است که می‌پذیرید و با هیچ قول و قسم پوچی از این قبیل که «دیگه قول می‌دم کمتر بکشم.» یا «بخدا این‌بار که بکشم دفعه‌ی آخره.» خام نشوید.
۸. فرد معتاد را متقاعد کنید که چاره‌ای جز ترک ندارد
افراد معتاد معمولا سریع و به‌راحتی زیر بار ترک نمی‌روند. پس شاید لازم باشد که در این قضیه مداخله کنید. مثلا می‌توانید از مشاوران کاربلدی که توانسته‌اند معتادان زیادی را با موفقیت به راه بیاورند، کمک بگیرید. یا مثلا با تمامی اعضای خانواده و دوستان نزدیک فرد معتاد جمع شوید و قانعش کنید که چاره‌ی دیگری جز ترک ندارد و هیچ راه گریزی نیست. کسانی که پول و سرپناه فرد معتاد را تأمین می‌کنند نیز نباید از این حرف خود که درمان تنها انتخاب پیش‌روست، کوتاه بیایند. یعنی فرد معتاد باید درنهایت بپذیرد که هیچ امکان دیگری جز مراجعه به کلینیک یا کمپ ترک اعتیاد وجود ندارد.
۹. از روی محبت و خیرخواهی کمک کنید، نه با سرزنش و تحقیر
اگر قصد مداخله دارید، یادتان نرود هر اقدامی که انجام می‌دهید یا هر حرفی که می‌زنید، باید از روی عشق و خیرخواهی باشد. عیب‌جویی و سرزنش فقط باعث می‌شود که فرد معتاد بیشتر به‌سمت مصرف کشیده شود، چرا که درحال حاضر مواد مخدر را تنها وسیله‌ی رهایی از احساس گناه می‌بیند.
۱۰. فرد معتاد را تا بهبودی کامل تنها نگذارید
وقتی فرد معتاد در مرکز ترک اعتیاد و بازپروری بستری شد، به این معنی نیست که تمامی مشکلات حل شده است. فرد معتاد همچنان به محبت، راهنمایی و حمایت‌تان درطول و پس از دوره‌ی درمان نیاز خواهد داشت تا بتواند زندگی جدید و سالمی را برای خود بنا کند. پس به حمایت‌هایتان ادامه بدهید و سعی کنید که به عزیزتان قدم‌به‌قدم تا بازگشت به زندگی طبیعی یاری برسانید.
