فرش دستباف؛ بازارهای جدید، فرصت‌های جدید

نویسنده : حمید کارگر رئیس مرکز ملی فرش ایران

فرش دستباف از دیرباز به عنوان یکی از اقلام مهم صادرات غیر نفتی در ایران مطرح بوده است. صادرات این کالا از اواخر عهد صفوی و به ویژه از نیمه آخر عهد قاجاریه آغاز شد و در دوره پهلوی اوج گرفت؛ واقعیت این است که در دهه های  اخیر تا حدی نه تنها فرش دستباف بلکه دیگر اقلام سنتی صادرات غیر نفتی همچون زعفران، پسته و … سهم‌شان از صادرات غیرنفتی کشور کاهش پیدا کرده است، البته این بدان معنا نیست که در صادرات این اقلام غیرنفتی شاهد افت شدیدی هستیم، بلکه برخی دیگر از اقلام جدید صادرات غیرنفتی کشور رشد پرشتابی داشتند، چنان که در دهه اخیر میعانات گازی، قیر، سیمان، سنگ های ساختمانی و به طور مشخص فرآورده های پتروشیمی در سبد صادراتی سهم بیشتری پیدا کردند و سهم فرش در مقایسه با این کالاها در حال کاهش است.علی‌رغم این مسئله، ایران صدرنشین بازار جهانی فرش دستباف است، چنان که کشورمان بیش از ۳۰ درصد از کل تجارت جهانی این کالا را در اختیار دارد اما پس از ایران با فاصله بسیار اندکی هندوستان قرار گرفته است. یکی از ویژگی‌های فرش دستباف ایران این است که هر منطقه‌ای از کشور فرش خاص خودش را دارد. خراسان رضوی هم از مناطق دارای پیشینه و معتبر در حوزه فرش‌بافی است. بعضی از ویژگی‌های خاص این منطقه باعث شده است تا مثلا در سال گذشته فرش مشهد و کاشمر از  استان خراسان رضوی در سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO ) به ثبت جهانی برسند. یکی از نکات مهم، تنوع موجود در فرش خراسان رضوی و البته خراسان بزرگ است که از دست‌بافته‌های عشایری تا دست‌بافته‌های کلاسیک و مدرن را شامل می‌شود. در دهه های اخیر صادرات فرش دستباف از کشور به طور میانگین سالانه ۵۰۰ میلیون دلار ارزیابی شده است. البته متاسفانه طی سال های اخیر با افت صادرات فرش دستباف مواجه بودیم، این موضوع دلایل متعددی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها تحریم مستقیم از طرف ایالات متحده آمریکا از سال ۲۰۱۰ به بعد بوده است، چنان که تا قبل از موعد اشاره شده، سالانه حدود ۸۰ میلیون دلار صادرات غیرمستقیم به آمریکا داشتیم که پس از سال ۲۰۱۰ به صفر رسید اما از دی ماه سال گذشته(ژانویه ۲۰۱۶) این مسئله مرتفع شد. تحریم‌های غیرمستقیم از دیگر عوامل کاهنده میزان صادرات فرش دستباف بود که نمود آن را در دشواری نقل و انتقال ارز یا افزایش هزینه‌ها در حوزه بیمه و حمل و نقل محصولات شاهد هستیم، تمامی این موارد ریسک صادرات فرش را بسیار بالا برد. دلایل دیگر افت صادرات فرش دستباف خارج از کنترل ما بود، چنان‌که رکود اقتصادی در بعضی از کشورهای اروپایی موجب شد تا کشورهایی همچون ایتالیا و یونان فرش را به عنوان یک کالای لوکس و گران قیمت از سبد خانوار خود حذف کنند و میزان واردات فرش دستباف را کاهش دهند. تغییر سلیقه مصرف‌کنندگان و سبک زندگی، رقابت انواع کف‌پوش‌های صنعتی و فرش‌های ماشینی از دیگر دلایل عدم رغبت به خرید فرش دستباف بوده است. البته این عوامل نه تنها بازار فرش ایران بلکه بازار فرش دستباف کشورهای رقیب را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است. علاوه بر موارد ذکر شده باید به بالا رفتن قیمت فرش دستباف متاثر از تورم داخلی و افزایش قیمت مواداولیه و کاهش تعداد قالی‌بافان به عنوان دلایل داخلی اشاره کرد. البته در این ایام، اتفاقات خوبی هم افتاده است برای نمونه بازارهای جدیدی برای این کالا شناسایی شده است که به آن ورود پیدا کردیم، به عبارت دیگر فعالان فرش در دنیای تجارت با بسته شدن بازارهای سنتی مثل آمریکا، بازارهای جدید را شناسایی کردند که از جمله آن می توان به روسیه و کشورهای آفریقای جنوبی و به ویژه چین اشاره کرد.کشور چین به رغم این که خود تولید کننده فرش دستباف بوده و از رقبای ما محسوب می شد امروز به یکی از مشتریان فرش ایرانی و یکی از مهم‌ترین وارد کنندگان فرش دستباف ایران تبدیل شده است. حقیقت آن است که توجه به صنعت فرش، می‌تواند به احیای بعضی مشاغل سنتی در شرایط اقتصادی فعلی کمک کند. امید است که این مسئله مهم مورد توجه سیاستگذاران قرار گیرد.

منبع: روزنامه خراسان رضوی