نویسنده: صدیقه رضوانی نیا
امیرالمومنین حدیثی دارند که هر کس کلمه ای به من بیاموزد مرا بنده خود ساخته است. از حضرت رضا(ع) هم روایت است؛ هر کس مخلوق های نعمت دهنده را سپاس نگوید،خدا را سپاس نگفته است.
آن حضرت در کلام تامل برانگیزی دیگری می فرمایند : «نعمت ها گریز پایند و چون از خلقی بگریزند دیگر باز نمی گردند».
در برخوردهای اجتماعی یکی از عوامل مهم داشتن روابط سالم و پایدار و یکی از مهم ترین مولفه های موفق شدن در روابط اجتماعی، شغلی و خانوادگی، داشتن روحیه سپاسگزاری و قدردانی وحق شناسی نسبت به دیگران است. متاسفانه گاهی در جامعه ما مشاهده می شود که محبت و عاطفه بجای آن که لطف فرد محسوب شود یک جور انجام وظیفه توسط او تلقی می شود. در قرآن آیه مشهوری وجود دارد که می فرماید: هَلْ جَزَاء الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ = آیا پاداش نیکی جز نیکی است؟».
در روایات اسلامی به سپاس از مردم و خوبیهای آنها بسیار سفارش وناسپاسی و قدرناشناسی نکوهش شده و ناسپاس به عنوان”رهزنان خیر” خوانده شده اند. انسان اگر با قدرشناسی و سپاس قلبی و عملی قدردان نعمت ها نباشد این نعمت از او سلب می شود.
جمله مشهوری وجود دارد که کسی که شاکر و قدرشناس بنده های خدا نیست سپاسگزار خداوند نیز نخواهد بود. سپاس و تشکر، در مقابل نعمت و فرصت نیکویی که خداوند سر راه ما قرار می دهد کم ترین واکنش نسبت به آفریدگار و مخلوقات اوست و اگر این روحیه شاکر بودن وجود داشته باشد انسان با وفور نعمت و با رشد شخصیت اجتماعی روبرو خواهد شد.
در حافظه تاریخی مردمان این سرزمین، احترام به بزرگتر و استاد و کسی که حتی کلمه ای از او آموخته ایم جزو لاینفک مراودات اجتماعی و فردی بوده است فرهنگ نیکویی که متاسفانه در جامعه فعلی ما در حال فراموش شدن است حال آن که در متون دینی ما تشکر از بندگان خدا و لطفی که نسبت به ما داشته اند نوعی سپاسگزاری از خداوند محسوب می شود.
در مقابل نیکی هایی که از دیگران به ما می رسد سه حالت می توانیم در برابر او داشته باشیم؛ جبران کردن که عالی ترین نوع برخورد است ، شکر و سپاس، با زبان و قلم و البته رفتار و ناسپاسی و قدرنشناسی که بدترین برخورد است و نه تنها انسانها بلکه خداوند را هم از ما دور می کند.
حضرت علی(ع) در روایت تکان دهنده و تامل برانگیزی می فرمایند: « بر عهده کسی که به او انعام و احسانی شده، این است که به خوبی و به نحو شایسته، بر نعمت دهنده، نیکی کند و نعمت و احسان او را جبران نماید. اگر از جبران عملی ناتوان بود با ستایشی شایسته و ثنای نیک برخورد کند، اگر از ستایش زبانی هم ناتوان بود حداقل نعمت را بشناسد و به نعمت دهنده محبت داشته باشد و اگر این را هم ندارد و نتواند،پس شایسته آن نعمت نیست».
در روایت دیگری امام باقر(ع) می فرمایند:« هر کس آن گونه که به او نیکی شده رفتار کند، جبران کرده است و اگر ناتوان باشد، شاکر است و اگر شاکر باشد بزرگوار است».
گرچه وظیفه کسی که احسان و نیکی می کند آن است که به خاطر خدا خدمت کند و انتظار پاداش هم از خدا وند داشته باشد اما همواره قدر نشناسی باعث دلسردی آدمها می شود. امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه می فرمایند:«لا یزهد نک فی المعروف من لا یشکره لک؛ کسی که سپاسگزار نیکی های تو نیست تو را در انجام کار معروف و شایسته بی رغبت نسازد».
امام صادق(ع) نیز می فرمایند: «خدا لعنت کند رهزنان معروف و نیکی را، رهزن خیر کسی است که به او خوبی می شود و او ناسپاسی و کفران می کند، در نتیجه آن نیکوکار را مانع از آن می شود که به دیگری نیکی کند».
در حدیث دیگری حضرت علی(ع) پنج چیز را تباه شده و ضایع می شمارند از جمله بارش باران به شوره زار، افروختن چراغ در روز روشن، تقدیم غذا به انسان سیر و نیکی کردن به کسی که سپاسگزاری از آن نمی کند».
این شاکر بودن صرفا لسانی نیست بلکه در اعماق وجود باید سپاسگزار فردی باشیم که مدیون لطف و محبت او هستیم و بالاتر از همه باید در همه حالت ها شکرگذار نعمت های خداوندی باشیم که فرصت زندگی به ما عطا کرده است و همواره از سر لطف با انسان ها رفتار می کند.
شکر بر نعمت همجواری با حرم رضوی
امام حسین(ع) در حدیثی می فرمایند: شکر نعمت قبلی باعث نزول نعمت بعدی می شود. حضور در جوار بارگاه نورباران رضوی هم از آن نعمت های بی بدیل زندگی است که نصیب ایرانی ها و به طور خاص خراسانی ها شده است و شایسته است فراموش نکنیم چه نعمتی در زندگی ما قرار داده شده است.ما نمی توانیم چنان که شایسته است شکر گزار نعمت حضور امام هشتم در این سرزمین باشیم اما حداقل بدانیم چه نعمت بزرگی در دستان ماست و خدا وند آن را روزی ما کرده است.
امام رضا(ع) در حدیثی می فرمایند: صاحب نعمت در خطر است، چون خداوند حقوقی را در آن( نعمتها) واجب کرده است. به خدا سوگند نعمتهایی که
از خداوند به من می رسد و من همواره از آن بیمناکم، تا حقوق واجب الهیِ آن را ادا کنم.(راوی حدیث می گوید) گفتم: فدایت شوم تو با مقامی که داری از این امر هراسناکی؟ امام فرمودند: آری، و خدای را بر این که مرا نسبت به ادای تکلیف حساس کرده است سپاسگزارم.
امام رضا(ع) در روایت دیگری می فرمایند: کسی که خدا را بر نعمتهایش حمد و سپاس گوید شکر او را بجا آورده است و ارزش و فضیلت این حمد از خود نعمت، بیشتر است.
خداوند در آیه ۷ سوره ابرهیم در قرآن خطاب به مومنان می گوید: اگر شکر کنید، برنعمت های شما می افزایم و اگر کفران کنید به عذاب شدید گرفتار میکنم.
و کلام آخر اینکه؛ این روزها گاهی چنان در خود غرقیم که نعمت های الهی را از آن خود می دانیم و گمان می بریم آنچه به ما رسیده حتما شایسته آن بوده ایم در حالی که نعمت های مادی و معنوی که از سوی خداوند و یا با واسطه او از سوی انسانها به ما می رسد لطفی از جانب اوست و او همان خدایی است که در قرآن کریم فرمود: به هر که بخواهم عزت می دهم و هر کس را که بخواهم ذلیل و خوار می کنم….
منابع:
– بحار الانوار، ج ۸
– میزان الحکمه، ج ۵
– نهج الفصاحه، حدیث ۱۲۰۲
– اصول کافی، ج ۲، ص ۹۹
– نهج البلاغه،حکمت ۱۹۵
– وسائل الشیعه، ج ۱۱
– بحار الانوار، ج ۶۸
-معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی، محمد حکیمی، ص۱۰۱
-امام رضا و قرآن، غلامرضا اکبری زیبدی،ص۲۰۱
