آگاهی اجتماعی؛لازمه حفظ محیط زیست

*محمد درویش

محیط زیست شامل مجموعه‌ای از عوامل طبیعی در کره زمین محسوب می شود که سلامت و حفاظت محیط زیست با تندرستی بشر ارتباطی نزدیک دارد.سالم نگه داشتن محیط زیست به معنای حفظ سلامت زمین، هوا، آب، خاک، دریا، صحرا، کوه، دشت،گیاهان و حیوان ها محسوب می شود. اهمیت پرداختن به این مقوله با صنعتی شدن و افزایش جمعیت جهان بیش از پیش بر همگان روشن شد.

عملکرد نامناسب بشر در طول تاریخ زمینه تخریب محیط زیست را مهیا ساخت که کاهش منابع آب، خشک شدن دریاچه ها و رودخانه ها،نابودی جنگل ها،افزایش آلودگی هوا و انقراض گونه هایی از حیوانات و گیاهان بخشی از نتیجه ها و عوارض این رفتارها به شمار می رود و بدون تردید انسان در صورت ادامه این روند باعث خواهد شد تا محیط زندگی خویش را به سمت نابودی و ویرانی بکشاند.

در حال حاضر کره زمین به عنوان تنها زیستگاه قابل زیست به شمار می‌رود که سخاوتمندانه تمام منابع و سرمایه‌های خود را در اختیار بشر می‌گذارد، اما برخلاف دیگر موجودات که همواره سبب تعادل در محیط زیست بوده اند؛ انسان، خواسته و ناخواسته، روند طبیعی محیط زیست را دگرگون کرده است و با قطع روزانه درختان و مصرف بی رویه آب، جنگل های طبیعی را که زیستگاه گونه های زیستی هستند از میان می برد. همین تخریب محیط زیست باعث شده است تا در مکان های آلوده، طول عمر افراد به نسبت دیگران کوتاه تر و آمار مرگ و میر جنین و نوزادان بالاتر باشد و در نهایت بیماری های روحی و روانی همچون افسردگی شمار بیشتری را مبتلا کند.

آلودگی محیط زیست به طور جدی از اوایل قرن ۲۰ آغاز شد. اما امروزه تمام مردم جهان به خصوص ساکنان کشورهای صنعتی در معرض زیان های ناشی از آلودگی محیط هستند.

در این بین وضعیت محیط زیست در ایران را می توان در بخش هایی چون کیفیت خاک، آب، هوا، تنوع زیستی و حساسیت مردم نسبت به مساله های محیط زیستی بررسی کرد، عواملی که از آنها به عنوان سرمایه های اجتماعی در حوزه محیط زیست یاد می شود. تحقیق در این پنج حوزه نشان می دهد که وضعیت در حوزه فرسایش خاک، سطح آب های زیرزمینی، کیفیت هوا و تنوع زیستی، روندی نامطلوب دارد و وضعیت قابل دفاعی نیست. اما در بخش ارتقای دانش مردم و افزایش حساسیت آنها نسبت به بحران های محیط زیستی، آموزش هایی که ارایه می شود و حجم برنامه های رسانه ای با رشد چشمگیری رو به رو بوده است.

تاثیر مدرنیته و تکنولوژی برمحیط زیست دوگانه است. توسعه و تکنولوژی هم می‌تواند به بهبود وضعیت محیط زیست کمک کند و هم به افزایش ناهنجاری ها در این زمینه منجر شود که این موضوع به شیوه کاربرد ابزارهای مدرنیته بستگی دارد. اگر بتوان سوخت های فسیلی، خودروهای بنزین و گازوئیل سوز را با استفاده از روش‌های نوین و سوخت‌های هیبریدی به ماشین های برقی تبدیل کرد و همچنین از دوچرخه‌ها و موتورسیکلت های برقی در حمل و نقل و آبگرمکن‌های خورشیدی بهره برد و سامانه سوخت و ساز خانه ها و سیستم های گرمایشی را بهبود بخشید، در حقیقت با توسعه و صنعت به حفظ محیط زیست کمک شده است. اما اگر فقط با بهره برداری از قدرت فناورانه سدهای زیادی ساخت، طرح های انتقال آب میان حوزه ای بیشتر اجرا کرد و صنایع پرمصرفی مثل فولاد و لاستیک سازی را در گستره کشور مدام افزایش داد، تکنولوژی به تخریب بیشتر محیط زیست انجامیده است.

البته در این بین سازمان های مردم نهاد«سمن ها» می‌توانند عصای دست سازمان های متولی طبیعت و منابع طبیعی ایران باشند. در حوزه محیط زیست نمی توان طرحی را بدون پشتوانه مردمی با موفقیت به انجام رساند و این حمایت در گرو همکاری سازمان‌های مردم نهاد محیط زیستی است و هر زمانی که از این نهادها به درستی استفاده شده، نتیجه‌های خوب و شگفت آوری به دست آمده است. اگر تالاب کمجان در استان فارس، تالاب گندمان در چهارمحال و بختیاری، تالاب کانی برازان در آذربایجان غربی دوباره احیا شدند همگی به دلیل پشتیبانی سازمان های مردم نهاد است.

هنگامی که سازمان حفاظت از محیط زیست مردم را در طرح های مختلف با خود شریک دانست، افراد رفتار خود را متناسب با واقعیت های زیستی منطقه تغییر می دهند. بنابراین باید سیاست راهبردی دولت، توجه بیشتر به تقویت تشکل های مردمی باشد که نقشی انکار ناپذیر را در این عرصه دارند.

سرانجام اینکه مهمترین دغدغه متولیان بخش محیط زیست باید تلاش برای بهبود کیفیت آموزش و پرورش کودکان در ارتباط با چالش های محیط زیستی باشد. موضوع های محیط زیستی را باید به شکل آموزش های غیر مستقیم و به شکلی جذاب و موثر برای دانش آموزان امروز یا مدیران آینده به تصویر کشید. افراد جامعه اگر ببینند که مسئولان از سیستم های حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند، آنها نیز به کاربرد وسایل نقلیه عمومی، مترو و دوچرخه تشویق خواهند شد. وقتی دانش آموزان معلمان و والدین خود را مشاهده کنند که نسبت به حفظ محیط زندگی خود احساس مسئولیت می کنند، آنها نیز با الگوبرداری از این رفتار و منش نسبت به این ارزش ها پایبند می مانند.

ناگفته نماند که دولت تدبیر و امید توجه ویژه ای به مساله محیط زیست دارد و نخستین دولتی به شمار می رود که با افتخار خود را یک دولت محیط زیستی نامید اما با این وجود هنوز کارهای بسیاری در زمینه محیط زیست می بایست که انجام شود. هم اکنون حفاظت از محیط زیست به موضوعی فراگیر و در سطح خانواده ها تبدیل شده است.

* مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست