علیرضا مقیم
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نهم خردادماه اعلام کرد به دلیل کارشکنی عربستان سعودی، برگزاری مراسم حج تمتع امسال برای زایران ایرانی امکان‌پذیر نیست. این اعلام در حالی صورت گرفت که پیش از این، ۲ دور مذاکره میان ایران و عربستان به منظور فراهم شدن شرایط لازم برای حضور زایران ایرانی در مراسم حج برگزار شد که به دلیل کارشکنی های طرف سعودی به شکست انجامیده بود.
آنچه موجب شد موضوع حجِ امسال به مساله ای مهم در ایران تبدیل شود، حوادثی بود که سال گذشته، هم در مراسم حج عمره و هم در مراسم حج تمتع برای زایران ایرانی رخ داده بود.
نخستین حادثه تعرض ماموران امنیتی فرودگاه «جده» عربستان به ۲ نوجوان ایرانی در فروردین ۹۴بود. حادثه‌ای که باعث شد ایران اعزام زایران حج عمره را تا تعیین تکلیف این پرونده متوقف کند. اما از آن واقعه مهم‌ترین حادثه کشته شدن صدها حاجی ایرانی در فاجعه منا بود. امری که با عدم مسئولیت پذیری عربستان در قبال این رخداد، بازگو کننده امکان دخالت مسائل غیر طبیعی در این واقعه اندوه بار بود.
چند ماه پس از این فاجعه نیز عربستان سعودی شیخ «نمر باقرالنمر» روحانی برجسته شیعی در عربستان را اعدام کرد تا شرایط به گونه ای رقم خورد که پس از مدتی نیمه تعطیل بودن روابط دیپلماتیک کشور این روابط به طور کامل قطع شود.البته این قطع روابط حداقل از سوی ایران تا یکشنبه گذشته شامل مناسک حج نمی شد و مسئولان کشورمان تمام تلاش خود را برای ایرانیان در مراسم امسال حج تمتع به کار بستند.البته این به معنای برگزاری مناسک حج به هر قیمتی نبود و در این میان حفظ جان و مال حاجیان ایرانی در مراسم حج برای ایران اهمیت بیشتری از حضور در این مراسم معنوی داشت.طبیعی بود که پس از حوادثی که سال گذشته برای حاجیان ایرانی رخ داده بود، ایرانیان نسبت به وضعیت خود در مراسم حج حساس تر شوند و تعهدهای جدی تری از مسئولان سعودی برای حفاظت از جان و مال زایران ایرانی بخواهند.
در این بین و با وجود تلاش های ایران برای جلوگیری از تسری اختلاف های سیاسی به مساله حج، عربستان با مطرح کردن شرط‌های نابجا تلاش کرد مراسم حج را به اختلافات سیاسی میان ۲ کشور پیوند زند.
نخستین کارشکنی های عربستان در مسیر اعزام زایران ایرانی در دور نخست رایزنی ها میان تهران و ریاض صورت گرفت؛ مذاکراتی که قرار بود دی ماه سال گذشته میان ایران و عربستان برای امضای تفاهم نامه در این خصوص برگزار شود با سه ماه تاخیر در اواخر فروردین امسال برگزار شد. و در این مذاکرات هم طرف عربستانی با مخالفت نسبت به صدور روادید برای حاجیان کشورمان در ایران و نیز انتقال آنان با هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، نشان داد که قصد سنگ اندازی در راه ایرانیان برای حضور در مراسم حج امسال را دارد.
دور دوم گفت وگوها نیز پس از تاخیری ۴۵ روزه برگزار شد و هیات ایرانی به دعوت رسمی وزیر حج عربستان و قول مساعد او در جهت حل مشکلات، پنجم خرداد ماه برای انجام رایزنی های لازم در این زمینه، به عربستان رفت. این مذاکرات نیز به نحوی پیش رفت که در آن هخیچ نشانه ای از همکاری طرف عربستانی برای حضور ایرانیان در مراسم حج امسال دیده نشد و در نتیجه هیچ توافق مکتوبی در این خصوص میان مسئولان وزارت امور خارجه عربستان و ایران به امضا نرسید.
ناگفته نماند که با توجه به مسایل و مشکلات متعددی که طی سال های گذشته در امور زایران ایرانی در طول حضور در عربستان اتفاق افتاده و در چارچوب قواعد کنسولی به آن رسیدگی شده است، تفاهم کنسولی گریز ناپذیرترین و اولیه ترین امکانی بود که باید از جانب سعودی ها در تعامل با مقام های ایرانی فراهم می‌شد تا اعزام ایرانیان به خاک سعودی میسر می شد.
آن چه از گفته مسئولان سعودی و سخنان ابتدایی «عادل الجبیر» وزیر امور خارجه این کشور بر می آمد، دلیل اصلی کارشکنی ریاض در حج امسال، مخالفت این دولت با برگزاری مراسم دعای کمیل حاجیان ایرانی و مراسم برائت از مشرکان بوده است. امری که البته پس از مدتی به مخالفت حمل پرچم مقدس جمهوری اسلامی توسط کاروان های ایرانی تبدیل شد.بهانه ای که نشان داد سعودی ها با رفتار غیرمنطقی خود تلاش دارند تا عزت حاجیان ایرانی و در نتیجه جمهوری اسلامی را لکه دار کنند.
بر این اساس اقدام مسئولان جمهوری اسلامی مبنی بر عدم حضور ایرانیان در حج تمتع امسال کاری درست و راستای عزت و عظمت جمهوری اسلامی و ایرانیان است و همچنین پرواضح است که مسئولیت محرومیت زایران ایرانی از مراسم حج تمتع امسال بر عهده دولت عربستان است که اصول میزبانی حرمین شریفین را رعایت نکرده است. باید به این مساله توجه داشت که حضور حرمین شریفین در خاک عربستان بیش از آن که برای این کشور یک حق و یک کارت برنده باشد، این تکلیف را بر دوش مقام های سعودی قرار می دهد تا زمینه حضور امن، بی چالش و عزتمندانه مسلمانان سراسر جهان در عربستان برای برگزاری مراسم حج را فراهم کند.
سرانجام اینکه باید به یاد داشته باشیم که البته این نخستین بار نیست که حاجیان ایرانی در مراسم حج حضور ندارند. پس از مراسم حج سال ۱۳۶۶ نیز که نیروهای امنیتی عربستان بیش از ۱۰۰ حاجی ایرانی را در مراسم برائت از مشرکان به شهادت رساندند، امام خمینی (ره) رهبر کبیر انقلاب اسلامی حکم توقف حج تمتع را صادر کرد که باعث شد تا پایان دهه ۶۰ حاجیان ایرانی به مراسم حج نروند.
*کارشناس مذهبی
