برات،آیینی درحال نابودی

رضا سلیمان نوری
یکی از اندیشه های پایه ای ما مسلمانان که در بین مذاهب جهان زبانزد است، جایگاه ویژه جهان آخرت در زندگی ما بوده و هست. این مرتبه به حدی بالا است که مرگ عزیزان از نظر ما تنها سفر از جهانی به جهان دیگر بوده و برهمین اساس سعی می کنیم به بهترین و باشکوه ترین نحو ممکن این مرحله را تصویر سازی کنیم. البته تایید این امر در آیات و روایات گوناگون دینی نیز تلاش ما در این راه را صد چندان کرده است به نحوی که علاوه بر برگزاری مراسم هایی چون خاکسپاری، شب سوم ، شب هفتم ، چهلم و…. در زمان های مختلف و بر اساس شرایط ریز فرهنگ خاصی که فرد درگذشته بدان وابسته است،آیین های تجلیل و یادبود گوناگونی را به اجرا می گذاریم تا بدین گونه شرایط آرامش بهتر ابدی فرد متوفی را ایجاد کنیم. آیین ها و مراسمی که هر روز با ماشینی تر شدن زندگی، نمودهای بیرونی خود را بیشتر و بیشتر از دست می‌دهند و به پوسته ای خالی و خالی تر تبدیل می شوند تا حدی که تنها نامی از آنها باقی مانده و آنچه اکنون با آن عنوان اجرا می شود با واقعیت و فلسفه آیین مورد نظر فرسنگ ها فاصله دارد. یکی از این نوع مراسم ها که ویژه منطقه خراسان بزرگ بوده و هست، آیین چراغ برات است. چراغ برات،آیینی است که بر اساس آن مردم خراسان در طی روز های دوازدهم تا چهاردهم شعبان با برگزاری مراسم مذهبی ویژه ای یاد و خاطره عزیزان از دست رفته را گرامی داشته و به یاد مردگان خیرات می کنند. دامنه این رسم آن چنان گسترده است که به ماه شعبان در این منطقه ماه برات نیز می گویند. بر اساس اعتقادات مردم خراسان در این سه شبانه روز مردگان آزاد بوده و زندگان با احسان برای آنها نه تنها تلاش می کنند تا برات آزادی آنان را از آتش جهنم کسب کنند بلکه آزادی خود از آتش جهنم را نیز از امام دوازدهم می خواهند. اعتقاد اغلب مردم خراسان بر این است که در این ایام،سرنوشت سالانه انسان تعیین می شود. برات در خراسان مصداقی بر اعتقاد به اصل معاد است که مردم این خطه با انجام اعمال مخصوصی به استقبال آن می‌روند. این مراسم به مدت سه روز و با عناوین مختلف برگزار می‌شود و مردم هر روز آن را با بزرگداشت قشر خاصی از مسلمانان برگزار می‌کنند. اصلی ترین کنش مردم در این روزها حضور در آرامستان‌ها و زیارت خاک مردگان و عزیزان رخت بسته از جهان است. البته این حضور دارای آیین و مراسم های ویژه ای بوده که اکنون بسیاری از آنها به دلایل گوناگون از جمله مشکلات خاص ماشینی شدن زندگی و در نتیجه کمبود وقت انسان‌ها و همچنین مدیریت سلیقه ای آرامستان‌ها منسوخ شده است. پیش از این افراد به هنگام روزهای برات تنها به حضور بر سر مزار درگذشتگان خود و خواندن فاتحه و کشیدن چند خط بر سنگ گورها اکتفا نمی کردند، بلکه حتماً بر روی قبر فرشی انداخته،حلوا و میوه و شمع و گلی قرار داده و از قرآن خوانی می خواستند تا طی این سه روز همیشه بر سر قبر حاضر بودی و در طول این مدت دوره ای کامل قرآن بخواند. همچنین اگر متوفی جوان بود، علاوه بر اینها چراغ لاله ای بر سر قبر قرار می دادند که حکایت از ناکام رفتن او از دنیا بود. این درست همان صحنه ای بود که دیروز جمعه در دومین روز ایام چراغ برات امسال، هنگام حضور در دو آرامستان اصلی مشهد یعنی بهشت رضا و خواجه ربیع متاسفانه حتی یک بار هم به صورت کامل و صحیح مشاهده نکردم.امری که به معنای در آستانه نابودی قرار گرفتن یک سنت نیک دیگر ما ایرانیان مسلمان است اگر هرچه زودتر مسئولان فرهنگی شهر و استان فکری به حال احیای آن نکنند.

*کارشناس ارشد ایرانشناسی و خراسان پژوه*