محروم نوازان زمستان های مشهد

حاج حسین ملک،شیخ احمد کافی،سید ابوالحسن حافظیان،شهید رستمی و …چه خدمات ویژه ای را برای کمک به نیازمندان در سردترین روزهای سال تدارک می دیدند؟

صبح مشهد- زمستان، زمان توجه ویژه به نیازمندان و مستمندان است؛ نه این‌ که آن ها در دیگر ایام سال، به حمایت کسانی که از نعمت‌های مادی بیشتری برخوردار هستند، احتیاج ندارند، نه! وظیفه شرعی و انسانی ما حکم می‌کند که در هیچ زمان و هیچ وضعیتی از یاد برادران و خواهرانمان غافل نباشیم. به حکم آیه شریفه «وَالَّذینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ * لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ» (معارج – ۲۴ و ۲۵)، رسیدگی به امور نیازمندان و رفع حوایج آن ها، از ویژگی‌های نمازگزارانِ واقعی دانسته شده ‌است و برای کسانی که به واجبات و مستحبات شرعی پایبند هستند و به عنوان مسلمانی مفتخر، جای شک و شبهه‌ای در ضرورت داشتن این توجه وجود ندارد. آن ‌چه باعث می‌شود زمستان را، زمان توجه ویژه به این امر بدانیم، شرایط سختی است که در این ایام، زندگی انسان را درگیر خود می‌کند؛ هوای سرد باعث تحمیل شدن هزینه‌های جدید، مانند هزینه لباس و سوخت بر زندگی می‌شود و از طرف دیگر، به دلیل محدودیت فعالیت‌های کاری، بسیاری از مشاغل مانند کارگران ساختمانی، با کسادی فعالیت روبه‌رو می‌شوند و در نتیجه، میزان درآمد هم اُفت شدیدی پیدا می‌کند. این دو مورد را بگذارید کنار ده‌ها مورد دیگر، مانند هزینه خورد و خوراک، تحصیل یا احیاناً دارو و درمان، آن وقت بیشتر متوجه می‌شوید که چرا از «توجه ویژه» صحبت کردم. کمک به مستمندان در روزهای سرد زمستان، از دیرباز دغدغه خیلی از آدم‌های خوب بوده ‌است؛ آدم‌هایی که اتفاقاً در تاریخ شهر خودمان، یعنی مشهد هم، کم نبوده‌اند؛ آدم‌هایی که حواسشان به هم‌نوع بوده‌است و با درد دیگران، درد می‌کشیدند و رنج می‌بردند. امروز و به بهانه سرمای سختی که در این ایام با آن رو‌به‌رو شده‌ایم، می‌خواهم چند نفر از این آدم‌های خوب را به شما عزیزان همراه معرفی کنم که لزوماً، مربوط به یک دوره تاریخی نیستند و از بیش از ۵۰۰ سال قبل تا سال ۱۳۶۰، حضورشان در مشهد، در ایام زمستان و البته دیگر ایام، برای مستمندان مایه آسایش و گشایش بوده ‌است.

امیرعلیشیر نوایی
درگذشت: ۸۷۹ شمسی
وزیر باکیاست سلطان حسین بایقرا، آخرین امیرمقتدر تیموری، سیاستمداری اهل ادب و دانش که سخت به گسترش شهر مشهد و به ویژه توسعه اماکن متبرکه و حرم رضوی، علاقه‌مند بود و در سال، چند ماهی را در شهرِ ما روزگار می‌گذراند. او بانی صحن عتیق، قدیمی‌ترین صحن حرم رضوی هم هست و کلی ساختمان و تأسیسات رفاهی از خودش به یادگار گذاشته. با این حال، شاید خیلی‌ها ندانند که امیرعلیشیر نوایی، مؤسس «غلورخانه» مشهد است. «غلور»، آشی قدیمی و مورد علاقه مردم خراسان بود (در برخی مناطق شرقی خراسان قدیم، هنوز هم هست) و جایگاهی مانند «شُله» در روزگار ما داشت. امیرعلیشیر نوایی، شاید برای نخستین‌بار، در شهر مشهد غلورخانه‌ای بنا کرد تا به مستمندان، غذای رایگان بدهد و کسی در مشهد گرسنه نماند. فعالیت غلورخانه امیر، در ایام زمستان افزایش می‌یافت و همه روزه، در دو وعده غذایی، اطعام انجام می‌شد. او برای آن ‌که هزینه‌های غلورخانه را تأمین کند، املاکی در مشهد وقف این کار کرد.

حاج‌آقا حسین مَلِک
درگذشت: ۱۳۵۱ شمسی
بزرگ ترین واقف ایران، البته برنامه‌ای خاص برای مستمندان و زندگی آن ها در ایام زمستان داشت. درآمد بخش عمده‌ای از موقوفات حاج حسین ملک در مشهد و اطراف آن را، برای رسیدگی به امور محرومان هزینه می‌کردند و این مسئله، در ایام زمستان، بیشتر و جدی‌تر مورد توجه قرار می‌گرفت. حاج‌حسین در دوران حیات طولانی‌اش، همیشه برای زغال و مواد غذایی زمستان مستمندان، سهم و جایگاه ویژه‌ای قائل می‌شد. افزون بر این‌ها، او سعی می‌کرد که نیازمندان در این ایام، از غذای خوب و مطبوعی که بقیه می‌خورند، محروم نمانند. حوزه فعالیت حاج حسین ملک نیز، به مشهد محدود نمی‌شد؛ او تقریباً در تمام مکان‌هایی که تکاپوهای فرهنگی داشت، به چنین فعالیت‌هایی می‌پرداخت و این، شاید یکی از ناگفته‌های مربوط به زندگی او باشد. ما عادت کرده‌ایم حاج‌حسین ملک را بیشتر در کسوت واقفی فرهنگی بشناسیم، در حالی که او در دوران حیاتش، به خصوص در فصل زمستان، از حال ضعفا غافل نبود.

شیخ احمد کافی
درگذشت: ۱۳۵۷ شمسی

شیخ احمد کافی را باید در زمره مشهورترین منبری‌های تاریخ معاصر ایران بدانیم. هنوز هم سخنرانی‌هایش، طرفداران زیادی در بین مردم دارد. او بانی بنای مشهور مهدیه تهران است. با این حال، مرحوم شیخ احمد کافی، پیش از آن‌که در تابستان سال ۱۳۵۷، به طرزی مشکوک دعوت حق را لبیک بگوید، نقشی بسیار مؤثر و فعال در امور خیریه، به ویژه در فصل زمستان داشت. برادر آن مرحوم، برای نگارنده نقل می‌کرد که شیخ احمد کافی، در سرمای زمهریر آن دوران، همیشه فهرستی از احتیاجات مستمندان را در جیب داشت و به ویژه، مسئله تأمین گرما از طریق تهیه زغال را مورد توجه قرار می‌داد. همه ساله، به همت شیخ احمد کافی و با مشارکت تعدادی از خیّران، ده‌ها تُن زغال که سوخت رایج آن زمان بود و بیشتر برای گرم کردن کُرسی‌ها به کار می‌رفت، تهیه و بین مردم توزیع می‌شد. این کار، با مدیریت و البته هزینه‌های مستقیم مرحوم کافی، افزون بر مشهد، در تهران و ایلام (مکان تبعید وی) نیز، با دقت فراوان دنبال می‌شد.

شهید بابامحمد رستمی
شهادت: ۱۳۵۹ شمسی
شهید رستمی یکی از افتخارات تاریخ انقلاب و دفاع مقدس در مشهد است؛ یکی از فرماندهان گمنام سپاه پاسدارانِ شهر ما و سردار دلاور اسلام و همرزم شهید دکتر مصطفی چمران. شهید رستمی را بسیاری از مورخان و پژوهشگران تاریخ دفاع مقدس، با شجاعت‌های کم‌نظیرش در کردستان می‌شناسند. با این حال، شاید کمتر کسی بداند که وی، در سرمای سخت سال ۱۳۵۸ و در بحبوحه شرایط خاص بعد از پیروزی انقلاب، حامی مستمندان مشهد و ناجی آن ها در آن سرمای جانکاه بود. شهید رستمی، شخصاً گالن‌های نفت را به دست می‌گرفت و به خانه‌های مستمندان می‌برد. دیدار سیمای شهید رستمی، با آن بدن ورزیده، صورت سرخ شده از سرما و پاچه‌هایی که برف‌های آب شده، روی آن قندیل بسته بود، برای خیلی از مستمندان و محرومان محلات مستضعف ‌نشین شرق مشهد، پیام‌آور امید و آرامش بود. مزار این شهید والامقام که در ۱۷ دی‌ماه ۱۳۵۹ به شهادت رسید، در حرم رضوی است.

حاج سیدابوالحسن حافظیان
درگذشت: ۱۳۶۰ شمسی
مرحوم سیدابوالحسن حافظیان را بیشتر قدیمی‌های مشهد می‌شناسند؛ از آن آدم‌های خاص بود، افتخار شاگردی نزد مرحوم شیخ حسنعلی نخودکی را داشت و در عرفان اسلامی و ریاضت‌های شرعی، از افراد شناخته شده دوران خود محسوب می‌شد. جلسه قرآن مرحوم حافظیان، شهرت فراوانی داشت و افزون بر این، تلاش وی برای گسترش آموزش قرآن در میان کودکان و نوجوانان هم، زبانزد بود. مرحوم حافظیان، بانی ضریح شیر و شکر است، ضریحی که روی مرقد مطهر امام رضا(ع) نصب شد و تا زمان تعویض ضریح در سال ۱۳۷۶، در این مکان قرار داشت. با این حال، فعالیت‌های خیریه مرحوم حافظیان، به ویژه در زمستان، بخش مهمی از خدمات وی به مردم را تشکیل می‌دهد. هنوز هم خاطره توزیع زغال رایگان و مواد غذایی مجانی، میان فقرا و نیازمندان مناطق مختلف شهر، توسط مرحوم حافظیان، در ذهن بسیاری از شهروندان باقی است. او که تاجری موفق بود، بخش مهمی از درآمدش را به این کار اختصاص می‌داد.