تربیت فرزند مسئولیت‌پذیر یکی از وظایف والدین به شمار می‌رود که کلید موفقیت کودکان در بزرگسالی است؛ از چه زمانی به آن‌ها مسئولیت بدهیم؟
صبح مشهد- یکی از وظایف والدین در فرزندپروری، آموزش مهارت مسئولیت‌پذیری است. مسئولیت‌پذیربودن کلید موفقیت کودکان چه در جامعه همسالان و چه در دنیای بزرگسالی و از مهم‌ترین عوامل پیشرفت در حوزه حرفه‌ای، اجتماعی و شخصی است. همه ما در روابط کاری، شخصی و اجتماعی خود به کسانی اعتماد می‌کنیم که مسئولیت اعمال و رفتار خود را پذیرفته و وظایف خود را درست و به‌موقع انجام می‌دهند. اما والدین باید چه‌طور و از چه زمانی به کودکان مسئولیت بدهند؟
نویسنده : اعظم اردشیری لردجانی | کارشناس‌ارشد مشاوره
یادگیری مسئولیت‌پذیری از طریق پذیرش محدودیت‌ها
مسئولیت‌پذیری کودکان از طریق پذیرش محدودیت‌ها و تجربه کردن آن شکل می‌گیرد نه از طریق رفتارهای یاورانه و حمایتگرانه افراطی والدین. پذیرش این که همیشه همه چیز در دسترس ما نیست و ما برای رسیدن به آن باید تلاش کنیم، اولین قدم در مسیر تربیت فرزندی است که باید مسئولیت‌پذیری را درک کند.
چرا آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان مهم است؟
مسئولیت‌پذیری باعث ایجاد احساس شایستگی، افزایش اعتماد به نفس، بهبود مهارت‌های زندگی، استقلال در انجام کارها، وجدان کاری قوی، احساس رضایت از زندگی ،کاهش استرس‌ها، داشتن دوستی‌های پایدار، سبک دلبستگی ایمن و وابستگی کمتر، قدرت تصمیم گیری، استفاده بهینه از فرصت‌ها، بهبود مهارت‌های ارتباطی و افزایش موفقیت‌های مالی می‌شود. پر واضح است که داشتن یا نداشتن چنین ویژگی‌هایی می‌تواند تاثیر بسیار زیادی بر آینده فرزندانمان داشته باشد.
ترفندهای تربیت فرزندانی مسئولیت‌پذیر
برای آموزش هر مهارتی باید دو نکته طلایی و کلیدی را مورد توجه قرار دهیم. ابتدا این که مسئولیت‌پذیر بودن و احساس تعهد داشتن نسبت به خود و جامعه به صورت یک دفعه‌ای و در بزرگسالی به وجود نمی‌آید بلکه لازم است از ابتدای دوران کودکی متناسب با سن و ویژگی‌های فرزندمان وظایفی را در خانه به او محول کنیم. دوم آن که بدانیم برای ایجاد هر رفتار درست و حسنه و نهادینه کردن آن به تمرین مکرر و منظم نیاز است. به قولی: «کار نیکو کردن از پر کردن است»؛ بنابراین توجه داشته باشیم انجام آن به صورت موقتی و مقطعی نتایج رضایت‌بخشی در پی نخواهد داشت.
چه سنی؟ چه مسئولیت‌هایی در خانه به کودکان؟
۲ تا ۳ سالگی | باید وظیفه‌شناسی را از کودکی به فرزندان خود آموزش دهیم تا بتواند در بزرگسالی در مواجه با مشکلات موفق عمل کند. بهترین زمان برای شروع، پایان دوره نوپایی(۲ تا ۳ سالگی) است. وظایفی که کودک در این سن انجام می‌دهد بیشتر نیازمند همکاری والدین است مانند غذا خوردن، شستن دست‌ها، شانه زدن موها، جمع‌کردن اسباب بازی‌ها، آوردن بعضی از اشیا به درخواست والدین و … .
۴ تا ۵ سالگی| در این سن مسئولیت‌های کودک از حیطه شخصی کمی فراتر رفته و شامل انجام برخی وظایف در خانه است. محیط خانه و خانواده عرصه اجتماعی کوچکی است که کودک در می‌یابد جزئی از جامعه بزرگ‌تری است و می‌تواند مفید واقع شود و احساس تعلق خاطر را تجربه کند. در این دوره که دوران پیش از مدرسه محسوب می‌شود، علاوه بر کارهای شخصی نظیر پوشیدن کفش و لباس، بستن دکمه‌ها می‌تواند در چیدن و جمع کردن میز کمک کن، اسباب بازی‌ها را به تنهایی جمع کند، به گلدان‌ها آب بدهد، مواد ضایعاتی را جدا کند، در گردگیری و نظافت بعضی قسمت‌ها و مرتب کردن جاکفشی با حضور والدین مشارکت کند.
۶ تا ۱۱ سالگی| در این دوره علاوه بر مداخله دادن کودک در کارهای خانه لازم است او را در جریان مسائل اساسی خانواده و تصمیم گیری‌های مهم قرار دهید و از این طریق احساس ارزشمندی را در او تقویت کند و باعث تعهد و مسئولیت پذیری بیشتر در وی شود. همچنین می‌توان در این دوره آموزش بودجه‌بندی و مدیریت پول را شروع کرد. از جمله وظایفی که در این دوره می‌توان به کودک محول کرد: انجام تکالیف مدرسه، کمک کردن در برخی کارهای خانه و بیرون از خانه، مرتب کردن اتاق شخصی به تنهایی، درست کردن یک ساندویچ ساده، انجام بخشی از مسئولیت‌های نگهداری از خواهر یا برادر کوچک‌تر یا مراقبت از یک حیوان یا یک گیاه خانگی، استفاده از ماشین ظرف‌شویی و لباس‌شویی و … .
۱۲ سالگی به بالا| برخی از وظایفی که می‌تواند در دوره نوجوانی به عهده فرزندانمان باشد، عبارتند از: مراقبت از خود در دنیای واقعی و مجازی، برنامه‌ریزی درسی برای خود، رفت و آمد به مدرسه به تنهایی با توجه به شرایط خانوادگی، کمک در خرید اقلام روزمره، شستن ماشین، دم در یا سر کوچه گذاشتن زباله‌ها، آماده کردن غذاهای ساده مانند نیمرو، املت، سیب زمینی و … .
الگوی خوبی باشیم
دوران نوجوانی فراموش نکنیم که بهترین راه آموزش مسئولیت‌پذیری به فرزندانمان این است که مسئولیت‌پذیری را به صورت عملی به آنان نشان دهیم چراکه فرزندان ما مانند یک خمیر بازی با الگوبرداری از والدین شکل می‌گیرند. آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان کار زمانبری است ولی با صبر و همراهی و تشویق، فرزند شما تبدیل به فردی می‌گردد که نه تنها برای خودش بلکه برای جامعه ای آباد سودمندخواهد بود.
