ناگفته‌ها از تاب‌آوری

مفهوم تاب‌آوری که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده، پیچیدگی‌های فراوانی دارد و در اصل برگرفته از فضای مهندسی است؛ چطور به آن دست یابیم؟

نویسنده : دکتر آسیه ملک‌دار| ‌ روان‌شناس و مدرس دانشگاه

صبح مشهد- همه ما در سفر زندگی لحظه‌های سخت و دشوار را تجربه کرده‌ایم. لحظه‌هایی که با بحران‌هایی مواجه شده‌ایم که از درون ما را لرزانده‌ و شوک بزرگی را برای ما ایجاد کرده‌اند. احساسات ما دستخوش توفان‌های شدیدی شده‌اند و انگار در همان لحظه تمامی زندگی برای ما رنگ باخته است. در چنین شرایطی اگر سرمایه‌های درونی ما پشتیبان ما نشوند به‌راحتی در این بحران‌ها خواهیم شکست، اما این که چطور می‌توانیم در خودمان فضایی ایجاد کنیم تا احساسات ما چه مثبت و چه منفی، تعادل ما را بر هم نزنند و ما را زمین‌گیر نکنند، سوالی است که در ادامه به آن پاسخ خواهیم داد.

دسته‌بندی افراد در مقابله با مشکلات
در پاسخ به این سوال باید گفت انسان‌ها با سختی‌ها و ناهمواری‌های زندگی به گونه‌ای یکسان برخورد نمی‌کنند. برخی افراد بعد از تجربه ناملایمات در خودشان فرو می‌روند. برخی دیگر احساسات شدید خشم و پرخاشگری را از خود بروز می‌دهند و دسته دیگر نقش قربانی را ایفا می‌کنند و دیگران را مقصر اصلی می‌دانند، اما گروه دیگری هم هستند که سعی می‌کنند برای هماهنگی با واقعیت جدید به سرعت پریشانی خود را کنترل و به جای این که احساس عجز و ناتوانی کنند، با آرامش شرایط را مدیریت می‌کنند. بنابراین مهارت سازگاری و رویارویی با چالش‌ها و مشکلات و سختی‌ها از درون ما سرچشمه می‌گیرد و با ویژگی روان‌شناختی به نام تاب‌آوری ارتباط دارد.

تاب‌آوری در اصل مربوط به مهندسی است
تاب‌آوری از جمله مفاهیمی است که از فضای مهندسی گرفته شده است به این معنا که چطور ماده یا فلزی که با آن مواجه هستیم در شرایط مختلف محیطی و ارتعاشات مختلف می‌تواند دوام بیاورد و نشکند؟ همین مفهوم بعدها وارد حوزه روان‌شناسی شد. به این معنا که می‌توانیم درباره انسان هم چنین تعبیری داشته باشیم که چه اتفاقی می‌افتد که برخی افراد با پشت سر گذاشتن یک بحران، توانمندی‌های جدیدی را در خود کشف می‌کنند و بحران برای آن‌ها فرصتی است برای دیدن نادیده‌های وجودی‌شان، اما در مقابل برخی افراد بعد از بحران همان توانمندی‌های قبلی را هم از دست می‌دهند.

پیچیدگی‌های فراوان تاب‌آوری
مفهوم تاب‌آوری در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده و این موضوع به دلیل پیچیدگی‌های فراوانی است که دنیای امروز برای ما به ارمغان آورده است. تاب‌آوری مجموعه‌ای از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های درونی فرد است که به او کمک می‌کند در شرایط سخت مقاومت کند و کمترین آسیب را ببیند و علاوه بر آن هنگام تجربه این شرایط به دنبال ارتقای توانمندی‌های خودش در ابعاد مختلف باشد. به نظر می‌رسد تاب‌آوری پدیده‌ای است که در داخل مغز اتفاق می‌افتد، یعنی پردازش‌هایی در داخل مغز انجام می‌شود که در نهایت فرد می‌تواند در برابر استرس‌ها دوام بیاورد و نشکند. تاب‌آوری نه تنها کمک می‌کند که از عهده موقعیت‌های سخت و دشوار برآییم، بلکه باعث می‌شود عملکرد ما به بالاترین سطح ارتقا یابد و سلامت‌ روان و رضایتمندی ما را افزایش دهد.

تاب‌آوری چگونه در مغز ما پردازش می‌شود؟
مغز ما ۳ عملکرد مهم را انجام می‌دهد که شامل ۱-عملکردهایی که حال ما را خوب می‌کند (سامانه پردازش مثبت). ۲- عملکردهایی که حال ما را بد می‌کند (سامانه پردازش منفی) و ۳- عملکردهایی که به ما کمک می‌کند تا این دو را به درستی مدیریت کنیم (سامانه کنترلی). هر چقدر انسان‌ها خودآگاهی بیشتری نسبت به خود داشته باشند توانایی بهتری برای تفکیک این ابعاد خواهند داشت، یعنی اگر فرد بداند چه چیزهایی حال او را خوب و چه چیزهایی حال او را بد می‌کند قاعدتا سعی می‌کند مورد اول را تکرار و از مورد دوم پرهیز کند. بنابراین خودآگاهی یکی از مهارت‌هایی است که اگر در افراد بیشتر باشد تاب‌آوری بیشتری هم خواهند داشت. سعی کنید همیشه فهرستی از چیزهایی که حال‌تان را خوب می‌کند برای خودتان تهیه کنید. با انجام آن در شرایط عادی، می‌توانید از آن‌ها در شرایط بحرانی هم استفاده کنید.

۳ راهکار مدیریت حال بد

یکی از مواردی که ممکن است در ما احساس منفی ایجاد کند احساس ترس و اضطراب است. تفاوت این دو احساس در آن است که ترس در حیوان و انسان مشترک است، اما اضطراب از جمله مفاهیمی است که تنها مختص انسان‌هاست و حیوانات درکی از آن ندارند. ترس یک حس سریع و کوتاه است، اما اضطراب پدیده‌ای است که در طول زمان تجربه می‌شود و کندتر و مبتنی بر اطلاعات است. تفاوت دیگر این که ترس زمانی روی می‌دهد که خطری واقعی شما را تهدید کند، اما اضطراب درباره مسائلی است که ممکن است در واقعیت رخ ندهد. ترکیب خطر و قطعی نبودن رخداد آن، حس اضطراب را در ما ایجاد می‌کند. با توجه به تفاوت‌های این دو می‌توانیم برای مدیریت اضطراب از ۳ راهکار با رویکرد مدیریت ورودی اطلاعات که شامل قطعیت در آینده‌ای طولانی، قطعیت در لحظه و ورود نکردن اطلاعات است، استفاده و سعی کنیم با این ۳ راهکار حال بد خودمان را مدیریت کنیم.