مرداد ماه سال ۱۴۰۱ مجموعه اسناد و تصاویر جدید به مرکز اسناد و مطبوعات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی افزوده شد که بیانگر وقایعی از پشت پرده ملی شدن صنعت نفت در ایران است.
به گزارش صبح مشهد، این اسناد مجموعه‌ای از مدارک اداری و هویتی سید حسین مکی نویسنده و مورخ یزدی است که نماینده شهرهای اراک و تهران در چندین دوره مجلس شورای ملی بوده است.
وی از اعضا، مؤسسان و رهبران احزابی چون حزب ایران، حزب دموکرات، جبهه ملی و از استیضاح‌کنندگان فعالِ مجلس بود و گاه به تنهایی تا شکل‌گیری جریان‌های خاص سیاسی در کشور پیش می‌رفت.
مکی، در جریان نهضت ملی شدن نفت از یاران نزدیک آیت‌الله کاشانی و دکتر محمد مصدق بود و ارتباط تنگاتنگ و مستمری با آن‌ها داشت و به همراه گروهی از کارشناسان، برای مذاکره و زمینه‌سازی این جریان، از سوی دکتر مصدق به مناطق مختلفی در داخل و خارج از کشور اعزام می‌شد.
در سال ۱۳۳۴ به دنبال سوءقصد به حسین علاء، حسین مکی بازداشت شد و پس از آن تا حدودی از فعالیت‌های سیاسی کناره گرفت و به کار تدوین و تحقیق تاریخ معاصر پرداخت.
آنچه در این اسناد گردآوری شده است:
شکوه السادات سمیعی؛ کارشناس اسناد این سازمان این اسناد را مجموعه ای از نامه‌های اداری اعم از احکام کارگزینی، مأموریت، تعلیق، حکم انتصاب، حکم بازنشستگی و تقدیرنامه از چند وزارتخانه؛ مدارک همکاری در هیئت‌های بازرسی نخست‌وزیری و گزارش‌های مبسوط اداری عنوان می کند.
وی همچنین به اعتبارنامه‌های وزارت کشور در تأیید انتخاب سید حسین مکی در رأی‌گیری مجلس شورای ملی و مجموعه ای از مدارک شخصی از قبیل مدارک هویتی تلگراف ونامه‌های شخصی از سوی سید حسن عالمی، نوه آیت‌الله کاشانی و چند تن دیگراز دوستان، مکاتباتی با شخصیت‌ها و مؤسسات انتشاراتی در خصوص چاپ آثار و تالیفات اسنادی از فعالیت‌های مذهبی و خیرخواهانه به عنوان بخش دیگری از اسناد این مجموعه یاد می‌کند.
نامه ای از سر عجز
وی به یکی از متفاوت‌ترین سند این مجموعه اشاره دارد که رونوشتی از نامه محمدرضا پهلوی در زمانی است که سید حسین مکی در کاخ شاه، منتظر دیدار با وی بوده است.
در این سند، مکی با عجله از نامه‌ای که روی میز قرار داشته، یادداشت برمی‌دارد که نشان از ناتوانی سلطنت از اداره مملک دارد.
در بخشی از این نامه با تاریخ آبان ۱۳۳۰ شمسی آمده است: «… اینک در کشور، اطراف مرا دشمنان ِ دوست نما احاطه کرده‌اند…..».
سمیعی، تاریخ این نامه را مصادف با نخست وزیری دکتر مصدق و اوج‌گیری اختلافات سیاسی‌اش با محمدرضا پهلوی عنوان کرد و ادامه داد: در آن زمان مصدق به علت وجود ناملایماتی از جمله دخالت‌های شدید تاج‌الملوک بایرملو مادر شاه و اشرف پهلوی خواهرش از نخست‌وزیری کناره می‌گیرد، اما محبوبیت مصدق در جامعه، شاه را برای بازگرداندن وی تحت فشار قرار می‌دهد.
پشت صحنه تلاش‌ها برای ملی شدن صنعت نفت از زبان تصویر
این کارشناس اغلب عکس‌های موجود در این مجموعه را مربوط به زمان حضور مکی در آبادان در سال ۱۳۳۰ شمسی عنوان کرد که در این تاریخ با ریاست هیئتی تحت عنوان “خلع ید” با همراهی چند تن از کارشناسان کشوری به خوزستان اعزام شد، تا تکلیف شرکت نفت ایران و انگلیس برای همیشه روشن شود.
این تصاویری شامل دیدار و گفتگوی حسین مکی با مسترکی.بی. راس، مدیر انگلیسیِ پالایشگاه آبادان، بازدید از تجهیزات پالایشگاه با همراهی مستر راس و مراسم شام در منزل مهندس مهدی بازرگان در آخرین شب ِ حضور مدیران انگلیسی در آبادان است.
وی همچنین به وجود هشت قطعه عکس در مجموعه خریداری شده، از برگزاری مراسم شام منزل مهندس بازرگان که در همان روز از سوی دکتر مصدق به عنوان رئیس موقت پالایشگاه آبادان منصوب شده بود، اشاره دارد.
مراسمی که به استناد سایر منابع تاریخی به عنوان مجلس تودیع مستر راس و همکارانش برنامه‌ریزی شده بود، تا همه چیز مسالمت‌آمیز و با دادن هدایایی به آن‌ها، خاتمه یابد.
وی اضافه کرد: در این مجموعه تصویر جالبی از زمان انتظار کارکنان انگلیسی در اسکله مرغابی در آبادان دیده می‌شود که در کنار چمدان‌ها و وسایل ِسفر خود، منتظر سوار شدن به کشتی و ترک ایران برای همیشه هستند.
سمیعی، اهمیت این مجموعه از اسناد و عکس‌ها برای محققان را روشنگری در بخشی از تحولات تاریخ کشور در دوران پرفراز و نشیب سیاسی عنوان کرد که با اضافه شدن سایر اسناد مربوط به فعالیت‌های سیاسی این شخصیت در دوران نمایندگیِ مجلس شورای ملی، می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های تاریخ معاصر در آرشیو این مدیریت به شمار آورد.
گفتنی است این اسناد پس از انجام مراحل تفکیک، طبقه‌بندی و فهرست‌نویسی، با ۲۵ پوشه، حاوی ۱۵۰ صفحه سند، و ۱۲ پوشه حاوی یک پرتره و ۱۴ قطعه عکس به آرشیو اسناد آستان قدس رضوی اضافه شد.
