پناه‌بردن به سینمای‌وحشت در روزهای کرونایی/ فیلم ترسناک ببینید تا بهتر با کرونا بجنگید!

نگاهی به تماشای فیلم‌های ترسناک از دریچه روان شناسی به بهانه نتایج پژوهشی جدید که توصیه کرده فیلم ترسناک ببینید تا بهتر با کرونا بجنگید

صبح مشهد– نتایج یک بررسی علمی که به تازگی منتشر شده، نشان می‌دهد افرادی که به تماشای فیلم‌های ترسناک علاقه دارند، کمتر در مواجهه با ویروس کرونا با ترس و نگرانی بیش از حد مواجه و درگیر وسواس‌های فکری و رفتاری می شوند و به طور کلی، بهتر با این مشکل کنار می‌آیند. وقتی با هجوم روزهای تکراری و ملال‌آور مواجه می‌شویم، چه چیزی بهتر از کمی هیجان؟ سینما با چاشنی «ترس» گزینه خوبی است تا آدرنالین را راهی رگ‌هایمان کنیم و برای چند ساعت هم که شده، از معضل روزمرگی(به‌ویژه در قرنطینه خانگی) خلاص شویم. اگر با دیدن فهرستی از فیلم‌های گونه وحشت به وجد می‌آیید و دوست دارید در هر فرصتی در ترس غرق شوید، با پرونده امروز زندگی‌سلام همراه باشید. در ادامه علاوه بر نتایج پژوهش گفته شده، از این‌که هنگام تماشای فیلم‌های ترسناک چه اتفاقی در مغز و بدن‌مان می‌افتد و همچنین مزایا و آسیب‌های روان شناسانه دیدن چنین فیلم‌هایی خواهیم گفت.

چرا بعضی افراد عاشق گونه وحشت هستند؟
چرا ما از ترسیدن لذت می‌بریم؟ آیزنک و زاکرمن، دو روان شناسی بودند که درباره یکی از جنبه‌های شخصیت به نام «هیجان‌خواهی» تحقیق کردند. آن ها به این نتیجه رسیدند که میزان هیجان‌خواهی همه افراد یکسان نیست. براساس پژوهش‌های زاکرمن، امروز می‌دانیم کسانی که هیجان‌خواهی بالاتری دارند، چند ویژگی اساسی دیگر هم در آن ها به چشم می‌خورد:
۱- ماجراجویی| میل به انجام فعالیت‌های بدنی که همراه با سرعت، خطر و غلبه بر جاذبه زمین باشند. (چتربازی، سقوط آزاد و…)
۲- تجربه‌جویی| جست‌وجو کردن تجربیات تازه از طریق فعالیت‌های جدید (سفر، تغییر سبک زندگی متفاوت از روزمرگی و…)
۳- بازداری‌زدایی|نیاز به رها بودن در فعالیت‌های اجتماعی بازداری نشده. (پرش بانجی جامپینگ)
۴- حساسیت نسبت به یکنواختی| اجتناب از تجربه‌های تکراری و قابل پیش‌بینی و … .
البته هیجان‌خواهی، هم شکل جامعه‌پسند دارد و هم جامعه‌ستیز؛ بدیهی است که دیدن فیلم‌های ترسناک برای تجربه احساس تعلیق و غافل گیری با رفتن به سمت سرقت‌های خرد و کلان با یکدیگر متفاوت است. ناگفته نماند که جوان‌ترها نسبت به افراد مسن بیشتر از هیجان‌خواهی استقبال می‌کنند. شاید برایتان جالب باشد بدانید افرادی که هیجان‌خواهی بیشتری دارند، آستانه بالاتری برای درد، صداهای بلند و استرس دارند.

فیلم ترسناک ببینید تا از کرونا نترسید!
تحقیقاتی که به تازگی توسط پژوهشگران دانشگاه شیکاگو صورت گرفته، نشان می‌دهد افرادی که به فیلم‌های وحشتناک و ترسیم کننده شرایط دشوار علاقه دارند، در مقایسه با افرادی که به این نوع فیلم‌های سینمایی علاقه‌ای ندارند، بهتر از پس کرونا و دغدغه‌ها و نگرانی‌های دوران شیوع این بیماری برمی‌آیند. «کولتان شرینور» یکی از محققان این طرح می‌گوید: «طرفداران فیلم‌های ترسناک وقتی تولیدات خوب این گونه را مشاهده می‌کنند با شخصیت‌ها، مشکلات و دشواری‌های پیش روی آن‌ها هم‌ذات پنداری می‌کنند و به طور ناخودآگاه رویدادهایی را که برای این افراد پیش می‌آید، در ذهن خود بازسازی و تکرار می‌کنند و همین مسئله بر توان و روحیه آن‌ها برای مقابله با دشواری‌ها و مشکلات می‌افزاید. در نتیجه مسئولیت‌پذیری متعهدانه این افراد بیشتر می‌شود.» بررسی یادشده در ماه‌های شیوع ویروس کرونا با همکاری ۳۱۰ داوطلب انجام شد. این افراد به دو گروه تقسیم شدند و یکی از این دو گروه فیلم‌های ترسناک را تماشا کرد و دیگری این فیلم‌ها را مشاهده نکرد. البته باید توجه داشت توانایی تماشاگران فیلم‌های ترسناک برای مقابله با کرونا، استرس آن و … به میزان اندکی بیشتر از دیگر افراد است و تحقیق یاد شده به معنای ایجاد مصونیت در برابر ویروس کرونا در علاقه مندان فیلم‌های ترسناک نیست بلکه همه باید پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند.

موقع تماشای فیلم ترسناک چه اتفاقی در مغز و بدن‌مان می‌افتد؟

هنگام مواجه‌شدن با محرک‌های ترسناک، چندین بخش مغز و همین‌طور غده فوق کلیه (مسئول ترشح آدرنالین) فعال می‌شود. تالاموس، هیپوتالاموس، کورتکس مغز، هیپوکامپ و مهم‌تر از همه آمیگدال، مسیرهای دریافت و پردازش ترس هستند. وقتی محرک واقعی باشد، پاسخ‌های جنگ، گریز یا فریز شدن در ما به کار می‌افتند اما هنگام گذر از تونل وحشت، بانجی جامپینگ و تماشای فیلم‌های ترسناک، می‌دانیم که در امنیت قابل قبولی به سر می‌بریم. هنگام سهیم شدن در تصاویر مهیج، با ترس کنترل‌شده‌ای مواجه و مطمئن هستیم که خطری ما را تهدید نمی‌کند. هیپوکامپ در مغز، بانک خاطرات ماست. وقتی محرک‌های ترسناک خطر واقعی نداشته باشند، هیپوکامپ آن ها را به عنوان عوامل غیر خطرناک ذخیره می‌کند. برای همین است که هردفعه با گفتن جمله «همه اینا الکیه»، خودمان را آرام نگه می داریم. حالا مغز به آن محرک‌ها برچسب «خطرناک» نمی‌زند و پاسخ جنگ و گریز هم فعال نمی‌شود اما همچنان احساس ترس باقی می‌ماند. با رسیدن سیل بیوشیمیایی؛ یعنی ترشح آدرنالین، کورتیزول و البته دوپامین، هم می‌ترسیم و هم لذت می‌بریم! بااین حساب بهتر می‌توانیم درک کنیم چرا افراد حاضرند پول بدهند و در صف‌های طولانی بایستند تا فقط چند دقیقه در تونل‌های وحشت بتوانند سراسیمه فریاد بزنند! دیگر تعجبی ندارد؛ حالا که قرار است با ترسی لذت‌بخش روبه رو شویم، دیگر از این‌که تمام حجم اینترنت‌مان را فدای دانلود سینمای وحشت کنیم، باکی نخواهیم داشت! این لذت به عهده دوپامین است و حتی خنده‌های ناگهانی ما در اوج هیجان هم ناشی از تغییرات ناقل‌های عصبی است و هم به این دلیل که می‌دانیم فقط ناظر هستیم و هرگز قرار نیست همان بلایی سرمان بیاید که شخصیت‌های نمایش با آن درگیر هستند. مغز ما تمایل دارد چیزهای ناتمام را تمام کند؛ به همین دلیل است که باوجود موجی از هراس، همچنان به دیدن فیلم ادامه می‌دهیم تا بتوانیم ماجرای ناتمام را به سرانجام برسانیم. هنگام ترس و استرس، سیستم سمپاتیک کار خودش را آغاز می‌کند و با ایجاد حس برانگیختگی، آرامش قبلی جسم و روان را به هم می‌زند.

۲ روی سکه برانگیختگی
سکه برانگیختگی، دو رو دارد. با تماشای فیلم‌های گونه وحشت، می‌توانیم حال و هوایی را تجربه کنیم که در حالت عادی، سرکوب می‌شود. حالا گویی مفری پیدا می‌شود و می‌توانیم هیجان‌های سرکوب‌شده را تخلیه کنیم. در حالت عادی که محرک‌های مرتبط وجود ندارند، ما هم نمی‌توانیم ترسمان را نشان بدهیم. صفحه نمایشگر خانگی، فرصتی است تا این هیجان تکاملی را در خودمان احساس و ابراز کنیم اما روی دوم سکه، نمای دیگری دارد؛ این احتمال هست که مغز ما به دلیل تغییرات شیمیایی، به این هیجان‌ها عادت کند و هربار مجبور شویم دوز هیجان را بالاتر ببریم. از طرف دیگر، تماشای مکرر سینمای وحشت در دراز مدت، می‌تواند سطح تعادل هورمون‌ها را به هم بزند و تغییرات جسمی مثل (سوزش معده، سردردهای میگرنی، مشکلات فشارخون و…) را ایجاد کند. نتیجه تحقیقات کارسون در سال ۲۰۰۵ روی حیوانات نشان داد که برانگیختگی و تحریک طولانی مدّت هسته مرکزی آمیگدال موجب بیماری‌های وابسته به استرس از قبیل زخم معده می‌شود. شرایط استرس‌زا تغییرات هورمونی را رقم می‌زند و مغز هم در حالت تمرکز قرار می‌گیرد. حالا دیگر افکار مزاحم قبلی و دغدغه‌های مختلف مجالی برای حضور پیدا نمی‌کنند و بیشتر تمرکز، درگیر لحظه اکنون (صحنه‌های در حال پخش) می‌شود؛ که البته «خالی شدن ذهن»، هم می‌تواند مفید باشد و هم مخرب.

نباید به سینمای وحشت پناه ببریم
فیلم و سریال های ترسناک در کوتاه مدت کمک می‌کنند تا با هیجان‌زدگی از فشار روزهای تکراری فاصله بگیریم. تجربه برانگیختگی همیشه مضر نیست اما مشکل از جایی شروع می‌شود که این گزینه، انتخاب همیشگی ما باشد و برای این‌که حواس خودمان را از مشکلات اصلی پرت کنیم، به سینمای وحشت پناه ببریم. تبدیل‌شدن فیلم‌ها (در هر گونه ای، به‌ویژه دلهره‌آور)، به یک پناهگاه همیشگی، می‌تواند آثار زیانباری مثل اضطراب، نبود تمرکز، تحریک‌پذیری، فلش بک‌های ذهنی (تصور مجدد صحنه‌های ترسناک) و… را برایمان به یادگار بگذارد. تحمل اضطراب‌های دیرینه، کار سختی است. مکانیسم دفاعی جبران مثل یک مسکن عمل می‌کند تا روی کمبودهای اساسی‌مان سرپوش بگذاریم. یعنی ممکن است کسی که روی صندلی بیننده نشسته است، برخلاف ظاهرش ترس‌های زیادی داشته باشد اما با این مکانیسم، در صحنه‌های وحشت‌آلود غرق می‌شود و نقش آدم‌های شجاع را بازی می‌‌کند. انگار بهترین فرصت است تا به خودمان ثابت کنیم تاب و تحمل‌مان بیش از این حرف‌هاست. البته پوشش شکننده مکانیسم‌های دفاعی، تاریخ انقضای زیادی ندارد و دیر یا زود اصل واقعیت، جلوی‌مان سبز می‌شود. حل کردن و حتی فکر کردن به مشکلات شخصی و اضطراب‌های درونی، ظرفیت بالایی می‌خواهد؛ شاید حاضر باشید مدام سکانس‌های وحشتناک را ببینید اما نخواهید با فیلم زندگی‌تان روبه رو شوید. همه ما معمولاً برای این کار هزینه گزافی از جسم و روانمان می‌پردازیم که لابه‌لای روزمرگی و هیجان‌زدگی گم می‌شود!

چه وقتی فیلم ترسناک ببینیم؟
شاید با گفتن جمله تسکین‌دهنده «این فقط یه فیلم بود» بعد از یک روز کاری و سخت، راهی رختخواب شوید اما واقعیت این است که مغز کار خودش را انجام می‌دهد و هیچ تضمینی نیست که خودگویی‌های مثبت شما، یک خواب راحت را برایتان ضمانت کند. اگر عادت دارید قبل از خواب، یک دل سیر دلهره به خودتان تزریق کنید، باید یادتان باشد که ترشح هورمون‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی، باعث می‌شود هوشیارتر باشید و برای شروع خواب به مشکل بخورید. شاید در وهله اول گمان کنید چون هشت ساعت می‌خوابید پس با دردسر بزرگی روبه رو نیستید اما کیفیت خواب بحث جداگانه‌ای دارد. یکی از نکاتی که به بهداشت خواب کمک می‌کند، آرام نگه‌داشتن مغز و بدن قبل از استراحت است. تماشای صحنه‌های هولناک، شاید خواب را از چشم‌تان نبرد اما می‌تواند به کیفیت آن دستبرد بزند! وقایع روزهای اخیر و چیزهایی که با آن‌ها برخورد داشتیم، بخشی از محتوای رویا یا کابوس‌ها را تشکیل می‌دهند. ترس‌ها می‌توانند خودشان را از صحنه نمایشگر به پشت پلک‌های ما برسانند و پازل کابوس‌های آزاردهنده شبانه را کامل کنند. احتمالاً می‌خواهید هرچه زودتر فهرست فیلم‌هایتان را تمام کنید اما خواب راحت ارزش بیشتری دارد و تأثیر آن را روزهای بعد احساس خواهید کرد. پس بعدازاین که فیلم تمام شد، یک دل سیر ترسیدید و مزه هیجان به جانتان نشست، نخوابید! یا بهتر بگویم، فیلم‌ها را در طول روز ببینید نه قبل از خواب. جالب است در همین باره بدانید که طبق یک پژوهش، بیش از ۳۰ درصد از آمریکایی‌ها بعد از دیدن یک فیلم ترسناک با چراغ روشن می‌خوابند(منبع خبر: people.com).

این ۶ نکته را قبل از دیدن فیلم ‌ترسناک بخوانید
حالا چندماه پس از شیوع کرونا، همچنان هیجان‌های ناخوشایندی را تجربه می‌کنیم و دل‌مان می‌خواهد با یک برنامه‌ریزی، وقت‌مان را پر کنیم. تماشای فیلم‌های ترسناک هم یکی از گزینه‌هاست. ما می‌توانیم مدیر برنامه‌های خودمان باشیم و متناسب با نیازهای شخصی، روزهایمان را سپری کنیم. برای انتخاب آثار گونه وحشت، لازم است چند نکته را در نظر بگیریم.

۱ گونه وحشت، تنوع خاص خودش را دارد. برخی از آن ها صحنه‌های خونبار و مشمئزکننده را نمایش می‌دهند و عمدتاً مروج خشونت رسانه‌ای و پدیده وندالیسم هستند، تعدادی از آن ها هم به سراغ موجودات فرازمینی و ماورایی می‌روند تا با جدیدترین صحنه‌ها، ترس را راهی دل بیننده کنند. بعضی‌هایشان هم به خاطر اتفاقات غیرقابل‌پیش‌بینی و دلهره‌آور در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. فیلم‌هایی که با فضاسازی روان‌شناختی، هراس ایمن‌تری را ایجاد می‌کنند، انتخاب مناسب‌تری هستند؛ زیرا خشونت تصویری کمتری در آن‌ها به چشم می‌خورد. خیلی مهم است که قبل از دیدن فیلم و سریال‌ها، جست‌وجو کنید که جزو دسته آخر باشند.
۲ تحمل استرس و هیجان‌خواهی، به ژنتیک، خلق‌وخو و ویژگی‌های شخصیتی هر فرد بستگی دارد. حتی ممکن است دو برادر دوقلو سلیقه و ظرفیت متفاوتی برای انتخاب فیلم داشته باشند. مهم است که ظرفیت تحمل استرس‌تان را بسنجید. به خودتان آزار رسانده‌اید اگر بخواهید با هدف «کم نیاوردن از دیگران، تشویق شدن، رقابت کردن یا همرنگ جماعت شدن» خودتان را در معرض فوران استرس و ترس قرار دهید.

۳ سعی کنید فیلم‌هایی را انتخاب کنید که شما را با سطح بهینه‌ای از ترس و برانگیختگی مواجه کنند. سطح بهینه یعنی «کمی» بیشتر از تحمل شما. اگر هراس‌انگیز بودن فیلم خیلی کم باشد، به‌جای لذت بردن، دچار ملال می‌شوید. زمانی که مجموعه انتخابی شما بسیار وحشتناک باشد، باید منتظر عارضه‌های جسمی و روانی‌اش باشید. فیلم و سریالی مناسب است که میزان ترسناکی‌اش، بین این دو باشد. اما مهم است که شما سطح بهینه تحملتان را به‌درستی بسنجید و اندازه واقعی‌اش تحت‌تاثیر نظر دیگران و… نباشد.
۴ بیشتر کارهایی که انجام می‌دهیم در راستای لذت بردن است. ما تمام زورمان را می‌زنیم تا تنش‌ها را به حداقل برسانیم. اگر بیماری‌های جسمی دارید(بیماری‌های قلبی، تپش قلب، زخم معده، مشکلات فشارخون و…) یا دچار بیماری‌های روان‌تنی (بیماری‌های جسمی بدون علت پزشکی) هستید، بهتر است از دیدن این فیلم‌ها صرف نظر کنید.
۵ فرقی نمی‌کند که برای دیدن گونه وحشت، تازه‌کار هستید یا کارکشته؛ معمولا پیشنهاد می‌شود که با دسته‌جمعی دیدن فیلم‌های ترسناک (با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، اگر دو نفر هم باشید قبول است، نه بیشتر!)، فضای تماشا را قابل‌تحمل کنید. اما مهم این است با کسی فیلم ببینید که بیان هیجان در چهره‌تان را مسخره نکند. ترس، خشم، غم و … هیجان‌های نرمالی هستند که در طول تماشا تجربه می‌کنیم. پس سعی کنید همراه کسی فیلم ببینید که به‌جای تمسخر و طرد، احساسات شما را می‌پذیرد و همراهی‌تان می‌کند.
۶ اگر با قهرمان یا حتی ضدقهرمان قصه‌ها همذات پنداری کنیم، به‌عنوان یک بزرگ‌سال قادر هستیم مرز واقعیت و خیال را از همدیگر تشخیص بدهیم. داستان بچه‌ها اما فرق می‌کند. آن‌ها برای فهم نمادها توانمند نیستند و قبل از بالا آمدن تیتراژ و با اولین تصاویر هراسناک، آسیب‌های مختلفی را تجربه می‌کنند که ممکن است هرگز درباره‌شان حرف نزنند و تا مدت‌ها با آن‌ها درگیر باشند. احساس درماندگی، شاید کوچک‌ترین حالت ناخوشایندی باشد که به کودکان تحمیل می‌شود. پس بهتر است خط قرمز شما برای تماشای فیلم‌ها، کودکان و همین‌طور نوجوان‌ها باشد.