شهرهای هوشمند در دنیا به سرعت در حال پیشرفت هستند، به گونه ای که شهرهای بزرگ برای مدیریت بهتر و کارآمدتر چاره ای جز بکارگیری فناوری اطلاعاتی و هوشمند سازی ندارند، حرکت به سمت شهر هوشمند امروزه یک ضرورت اجتناب ناپذیر است و اگر به میل خود به سوی تحقق شهر هوشمند(smart city) حرکت نکنیم، در آینده این مهم بر ما تحمیل خواهد شد.
پس لاجرم بهتر است به میل خود در این مسیرگام نهیم و بر اساس نیاز خود از مزایا و امتیازات حاصله از آن بهره مند شویم. از این رو شناخت، بررسی و ارائه برنامه های کاربردی به منظور ایجاد امکانات بهینه، امنیت و آرامش که خود منجر به تحقق توسعه پایدار می شود، امری ضروری جلوه می نماید، که با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی می توان به شناخت و رفع موانع و ارائه تصویر نوین و کارآمد و ایجاد یک شهر هوشمند کمک شایانی نمود. سیستمهای اطلاعات جغرافیایی، به عنوان ابزاری مهم در مدیریت داده ها مطرح می باشند، که با فراهم ساختن ویکپارچه سازی داده های حاصل از منابع مختلف، امکان استخراج اطلاعات مورد نیاز و کشف ارتباطات پیچیده و‌پنهان ما بین پدیده‌های مختلف را فراهم می‌نماید.
سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) با جمع‌آوری و تلفیق داده های اطلاعات مکانی، به وسیله آنالیز داده ها به تصویرسازی اطلاعات مهم وکاربردی می پردازد. این اطلاعات به منظور واضح‌تر جلوه دادن عوارض مهم مکانی، تهیه نقشهها و پیش‌بینی نتایج و مدیریت صحیح یک شهر به کار گرفته می‌شوند. نقشهها قدرت نمایش وضعیت یک پدیده را به خوبی در دل خود جای داده اند و با نگاه و ذهن مخاطب خود ارتباط دقیقی برقرار می نماید. حال هرچه پردازنده قوی تر باشد، مفهومی گویا تر را به نمایش درمی آورد.
به طور کلی مراحل ایجاد و برپایی GIS در قالب پروژه با هر نوع نگرشی شامل سه مرحلۀ اصلی است که در بخش های مختلف یک شهر همچون جانمایی دقیق عوارض می توان از آن بهره برد. بدین شرح می باشد :
الف) ورودی داده ها
ب)مدیریت و آنالیز داده ها
ج)خروجی داده ها
همچنین از مهمترین کاربردهای سامانۀ اطلاعات جغرافیایی سه بُعدی شهری می توان به ممیزی ملک، مدیریت شبکه ی آب رسانی و تشخیص ترکیدگی لوله ها، استفاده ی بهینه از توزیع نیروی انسانی، طراحی شبکه ارتباطی و مدیریت بحران، تنظیم سلسله مراتب شبکۀ دسترسی ها، جداسازی معابر ویژه ی عابرین پیاده، کنترل کیفیت آب از دیدگاه بهداشت، به ویژه یافتن آسان ترین و سریع ترین مسیر در موارد کمک رسانی اضطراری توسط پلیس و نیروهای امدادی، پیش بینی مسیر انتشار آتش در آتش سوزی های بزرگ، سیل، تعیین مسیر بهینه و اقتصادی برای لوله های آب، نفت، گاز، و طراحی مراکز توزیع و فروش با توجه به توزیع و تراکم جمعیت، اشاره نمود.
آنچه امروزه در کشورهای توسعه یافته مشاهده می شود استفاده از GISسه بُعدی در شهر سازی است(که از بهترین نمونۀ آن می توان به سنگاپور اشاره کرد که با عَقد قرارداد با ESRI تصمیم به اجرای پروژه های متعدد GISسه بُعدی به منظور اطمینان پیدا کردن از برآورده کردن نیازهای مکانی شهروندان این شهر گرفته است). با تکنولوژی پیشرفته سه بُعدی سازی این امکان به برنامه ریزان شهری داده می شود که به صورت خیلی واقع بینانه بتوانند سناریو های مختلف طراحی شهری را قبل از اجرایی شدن طرح ها شبیه سازی کنند. مثلاً برنامه ریزان شهری با استفاده از این تکنولوژی، به راحتی می توانند تأثیر ابعاد و شکل های مختلف ساختمان ها بر محیط شهری را، قبل از تصمیم گیری نهایی شبیه سازی کنند،که این خود تأثیر به سزایی در مدیریت بهینۀ یک شهر ایفا می کند. همین مسئله در ارتباط با تصمیم گیری در مورد نمای دالان های جان پناه که در حالت عادی به عنوان فضا های سبز استفاده می شود نیز صادق است. حتی می توان با استفاده ازGIS سه بُعدی، به بررسی نحوه و میزان سایه اندازی ساختمان ها بر محیط پیرامون خود پرداخت و حتی وجود یک بحران و پیامدهای پس از آن را مورد بررسی دقیق قرار داد، استفاده از این فرصت این امکان را به مدیران شهری می دهد که با واقعیت بخشی به طرح های شبیه سازی شده به راحتی قبل و بعد توسعۀ یک شهر را به وضوح مجسم کنند. این خود می تواند منجر به توسعه روز افزون زیرساخت های شهری گردد، چنانچه هدف غائی در یک شهر(که متعلق به تمامی افراد در تمامی گروههای سنی بوده)، دستیابی به شهری سالم، سبز، هوشمند، خلاق و شاد بوده که تمرکز بر سیستم اطلاعات جغرافیایی سه بُعدی می تواند راه را بر عالمان به علم، مدیران و وفاداران حقوق شهروندی جهت نیل به مکانی امن برای زیست هموار سازد.
نویسنده: مژگان رضائی (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری)
