رویداد پایتخت فرهنگی جهان اسلام،تنها راه و میانبر تحقق چشم انداز مشهد الرضا(ع)

نویسنده : امیرمهدی کلیدری مدرس دیپلماسی عمومی،فرهنگ و رسانه

به موجب مصوبه شماره ۳۳۶۱/۲/ش جلسه علنی مورخ ۲۳/۱۰/۸۳ شورای اسلامی شهر مشهد، مشهد الرضا(ع) به عنوان اولین شهر در ایران اسلامی چشم انداز شهر مقدس مشهد در افق ۱۴۰۴ را تصویب نمود. براساس این سند بالادستی شهری، مشهد شهری “زیارتی ـ سیاحتی و مذهبی”‌، “آرامش‌دهنده‌”، “فرح‌بخش”‌، با “اقتصاد خدماتی” و “صنایع برتر”، “مبتنی بر فن‌آوری” و با “امنیت مناسب” در “کلاس جهانی” خواهد بود.

سند چشم انداز مصوب مشهد مقدس و رویداد پایتخت فرهنگی جهان اسلام:
تصمیمات اتخاذ شده در دولت‌ها،شهرها و سازمان ها همواره با پیچیدگی بسیار همراه است و حضور در این عرصه «هنر و علم تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات، وظیفه­‌ای چندگانه است که مجموعه را قادر می‌سازد تا به هدف های بلندمدت خود دست یابد. در این میان تنظیم اسناد راهبردی دارای اهمیت بسیار بالایی است. در رأس این اسناد راهبردی، چشم انداز قرار دارد. یک چشم انداز قوی، چهارچوب فکری مشترکی را برای همه فراهم می‌کند تا تصویر یکسانی از آن‌چه در آینده می‌خواهیم برسیم به وجود آید.
عملیاتی شدن سند چشم‌انداز مستلزم طی مراتبی است تا در نهایت در برنامه و بودجه‌ی سالیانه و تمامی فعالیت های جامعه انعکاس یابد. لذا لازم است طی فرایندهایی مانند «قرائت و تفسیر سند»، «فرهنگ ‌سازی رسانه‌ای»، «تعیین نقش ارگان و سلسله مراتب نهادی»، «تعیین مقاطع زمانی مشخص» و «سنجش عملکرد» شرایط لازم برای تحقق سند فراهم شود. در این صورت است که سند چشم‌انداز در یک فرایند ترجمانی به مجموعه‌ای از اقدامات و شاخص های قابل سنجش خواهد رسید که مسئولیت هر یک از اجزا و جوارح حاکمیت و بخش‌های حقیقی و حقوقی درون جامعه برای انجام آن‌ها تعریف می‌شود.
برای بخش ‌های حاکمیتی، چشم انداز، یک سند الزام ‌آور است اما برای بخش های غیردولتی (شامل بخش خصوصی، بخش تعاونی و بخش عمومی غیردولتی) چشم انداز یک راه سودآور باید باشد. به عبارت دیگر بخش‌های خصوصی باید در یک روند طبیعی و منطقی چشم‌انداز را انتخاب کنند و خود را در مسیر آن قرار دهند.
به موجب مصوبه شماره ۳۳۶۱/۲/ش جلسه علنی مورخ ۲۳/۱۰/۸۳ شورای اسلامی شهر مشهد، مشهد الرضا(ع) به عنوان اولین شهر در ایران اسلامی چشم انداز شهر مقدس مشهد در افق ۱۴۰۴ را تصویب نمود. براساس این سند بالادستی شهری، مشهد شهری “زیارتی ـ سیاحتی و مذهبی”‌، “آرامش‌دهنده‌”، “فرح‌بخش”‌، با “اقتصاد خدماتی” و “صنایع برتر”، “مبتنی بر فن‌آوری” و با “امنیت مناسب” در “کلاس جهانی” خواهد بود.
در ادامه مطلع این سند تاکید شده است که تمامی دستگاه ها و سازمان ها از جمله شهرداری مشهد با عنایت به تصویب بند ب ماده ۱۳۷ قانون برنامه چهارم توسعه مبنی بر ایجاد مدیریت واحد شهری در مجلس شورای اسلامی‌، با همکاری و هماهنگی با سایر سازمانها و نهادهای ذینفع [Stakeholders] یا تأثیرگذار در سرنوشت شهر، برای رسیدن به این چشم‌انداز، از طریق شش محور استراتژیک‌ اشاره شده و اعمال آنها تلاش خواهدکرد.
در سند چشم انداز مشهد ویژگی های این شهر چنین بیان گردیده است:
– مرکزی الهام‌بخش با خدمات گردشگری در کلاس جهانی و مرجع زیارتی شیعیان و دوستداران علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام خواهدبود.
– جامعه‌ای در محیطی آرام‌بخش فاقد هر گونه عامل مزاحم آسایشی خواهدداشت.
– شهری متعادل و توسعه‌یافته خواهدبود، به‌ویژه در ابعاد زیارتی، سیاحتی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی.
– شهروندان و زائرانی سرزنده و بانشاط خواهد داشت، با احساس رضایتمندی مادی و معنوی.
– مرکز و مرجع فعل‌و انفعالات اقتصاد خدماتی و صنایع برتر با معیارهای جهانی خواهد بود.
– مرکزی علمی بر پایه فن‌آوریهای روز در کلاس جهانی خواهدبود.
– دارای فضای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خواهد بود با آزادیهای فردی و اجتماعی برای فعالیتهای اتباع خارجی و ایرانی.
در مجموع این سند مشهد را به سوی یک جهان شهر در کلاس بین منطقه ای با هدف قرار دادن مزیت نسبی خود یعنی “بزرگ ترین کلان شهر مذهبی” در بین امت ها،شهرها و کشورهای اسلامی رهنمون می سازد.
به طور قطع بازخوانی الحاقات این سند بالادستی راه گشا خواهد بود که به دلیل آن که بررسی تمامی آن ها در این مجال نمی گنجد صرفا سرتتیر های محور”۱-۱- الهام بخشی در کلاس جهانی” به عنوان نمونه بیان شده و که بیشترین قرابت را برای استفاده از فرصت پایتخت فرهنگی جهان اسلام مشهدالرضا(ع) در سال ۲۰۱۷ میلادی خواهد شد.
در بند ۱-۱- الهام بخشی در کلاس جهانی آمده است:
۱-۱-۱ ترویج نگرش برونگرا و جهانی شدن در سطوح مختلف صنعت گردشگری با محوریت زیارتی.
۲-۱-۱ شناسایی کشورهای هدف و بازار های هدف برای جذب گردشگر.
۳-۱-۱ تبلیغ درباره مقام امام رضا علیه السلام به عنوان عالم اهل بیت.
۴-۱-۱  بهره گیری از جدیدترین و مناسب ترین روشهای  بازاریابی.
۵-۱-۱  شناساندن جاذبه های زیارتی ـ سیاحتی شهر مشهد در سطح بین المللی و اطلاع رسانی نسبت به آنها.
۶-۱-۱ تدوین و نشر تجربیات مدیریت شهری مذهبی.
۷-۱-۱ تعامل فعال با سایر مذاهب و انجام پژوهشهای تطبیقی درباره آنها با کمک حوزه های علمیه.
البته از این نکته نباید غافل شد که به دلیل آن که کشور اولین تجربه خود را در حوزه برنامه ریزی با توجه به چشم انداز(افق ۱۴۰۴) را دارد بزرگ ترین و مهم ترین آسیب برنامه ریزی مبتنی بر چشم انداز را در بخش قابل توجهی از برنامه ریزی ها مرتکب شده است. به دلیل آن که چشم انداز ها اکثرا در بازه های بیش از ۲۰ سال هستند در زمان تدوین برنامه ریزی های ۵ساله و سالیانه عموما مغفول واقع می شوند. به نظر می رسد که برنامه ریزی های شهر مشهدالرضا(ع) نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. پیشنهاد می شود که ازاین پس در برنامه ریزی های کلان و نیز عملیاتی،پیوستی تحت عنوان “پیوست چشم انداز” لحاظ شده و الزاما در هربند از برنامه های طرح ریزی شده بیان گردد که هر بند کدام یک از محورهای چشم انداز را محقق میسازد و چگونه!
البته با توجه به مقدمه نقشه راه “مشهدالرضا(ع)۲۰۱۷،پایتخت فرهگی جهان اسلام” که در آن تاکید شده است: نقشه راه مشهد الرضا(ع)،پایتخت فرهنگی جهان اسلام با توجه به اسناد”چشم اندازایران۱۴۰۴”،چشم انداز بیست ساله شهر مشد مقدس با محوریت شهرداری مشهد”،”شاخص های عملیاتی میان مدت شهرداری مشهد””بخش نامه اقتصاد مقاومتی شهرداری مشهد” و نیز سرفصل های میزبانی پایتخت فرهنگی جهان اسلام” تنظیم گردیده است؛ امید آن می رود که رویداد در پیش رو، میانبری برای تحقق چشم انداز بیست ساله شهر مشهد الرضا(ع) ،به ویژه برای محور”۱-۱- الهام بخشی در کلاس جهانی” آن باشد.
به ویژه آن که محتوای اسناد اصلی سازمان آموزشی،علمی و فرهنگی اسلامی(آیسسکو- ISESCO ) می تواند تسهیل کننده ای برای تحقق چشم انداز بیست ساله مشهد الرضا(ع) باشد. مشخصا آن که درآخرین اجلاس مجمع عمومی آیسسکو در باکو ۲۰۱۵- که طرح عمل سه ساله ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ مصوب و منتشرشده است، در بند مقدمه این برنامه عمل، تعقیب برنامه های تخصیص داده شده به مراسم پایتخت فرهنگی جهان اسلام مبتنی براجرا و پیگیری راهبردها و راهکارهای محوری آیسسکو به ویژه در بخش های آموزش، علم و پژوهش و فناوری، فرهنگ و ارتباطات و نیز رویدادها، موردتاکید قرار گرفته است. اسناد اصلی آیسسکو شامل راهبردها و راهکارهای محوری آن سازمان عبارتند از: – راهبرد فرهنگی جهان اسلام – راهبرد تقریب مذاهب اسلامی – راهبرد حمایت و توسعه صنایع فرهنگی و اقتصاد فرهنگ – راهبرد توسعه گردشگری فرهنگی اسلامی در جهان اسلام – راهکار اقدام فرهنگی اسلامی خارج از جهان اسلام و استعدادهای مسلمانان در غرب – راهکار ارتقای فرهنگی  درخدمت آرمان های توسعه ای و تمدنی مسلمانان – راهکار توسعه فناوری های اطلاعات و ارتباطات در جهان اسلام – راهکار گسترش علوم و فناوری در جهان اسلام با توجه داشت که تمامی اسناد مذکور پس از تصویب، توسط آیسسکو منتشر شده است و نیز آن که اقدامات صورت گرفته در بازه سرفصل های این اسناد(البته با حق تحفظ الزامات هر کشور) از حمایت های مالی آیسسکو و نیز بانک توسعه اسلامی (IDB) (که جمهوری اسلامی ایران درآن بعد از عربستان سعودی دومین سهام دار عمده آن است)، برخوردار هستند!!!!
لازم به ذکر است که جمهوری اسلامی ایران پیش از این تاثیر گذار ترین کشور در آیسسکو بوده است. به همین جهت دفتر “منطقه ای” “آسیای غیر عربی”،”اوراسیا “و نیز کشورهای “تکافل کشورهای غیر عربی و غیر آفریقایی اسلامی” و نیز پیگیری موارد مرتبط با “کشورهای ناظر آیسسکو”(روسیه،مسلمان نشین قبرس، مسلمان نشین تایلند-کشورهای هند و چین در انتظار نظار شدن در آیسسکو هستند) برعهده دفتر مستقر در “تهران” است.البته با توجه به تحولات دفتر مستقر در ایران (تهران) می توان انتقال این دفتر به “مشهد الرضا(ع)” را متصور بود.
آن چه باید متذکر بود این مطلب است که عنوان “پایتخت فرهنگی جهان اسلام”، تنها عنوان رسمی مورد قبول تمامی کشورهای اسلامی بوده و از طرفی دیگر تنها عنوان بین المللی همگن با “مزیت مشهد الرضا(ع)” به عنوان “بزرگترین و اولین کلان شهر مذهبی جهان” و نیز جهان اسلام حول محور مضجع تمدن ساز عالم آل محمد(ص) حضرت علی ابن موسی الرضا(ع) می باشد.
البته ویژگی های جغرافیای فرهنگی،سیاسی و اقتصادی مشهد الرضا(ع) از قبیل پهنه نگهبان تمدن،فرهگ و زبان پارسی با تاکید بر تیره پارتی منطقه آن، دروازه ورودی به تمدن فلات ایران و نیز درگاه لولای اوراسیا و همچنین چهاراه اتصالی مسیرها های راه ابرشیم و نیز نقطه کانونی سناباد، خود نیز فصل دیگری از مغتنم بودن ریشه های برند شهری “مشهد الرضا(ع)”برای بهره برداری هرچه بیشتر از رویداد مشهد الرضا(ع)، پایتخت فرهنگی جهان اسلام است.
پایتخت فرهنگی جهان اسلام و برند سازی شهری مشهد الرضا(ع)
هر یک از شهرهای مهم جهان به فراخور ظرفیت، امکانات و فعالیت‌های خود از نوعی شهرت و آوازه نیز برخوردارند که آنها را از دیگر شهرها متمایز و ممتاز می‌سازد. این شهرت و آوازه که از آن به برند شهری (city brand) نیز تعبیر می‌شود، آمیزه‌ای از هویت فرهنگی و نیز تاریخی، ویژگی‌های اجتماعی، نهادهای تمدنی، فعالیت‌های تجاری، امکانات رفاهی و تفریحی و مناسبات سیاسی و بین‌المللی هر شهر است. شهرهایی که توانسته‌اند آوازه و برند ویژه‌ای در عرصه ارتباطات جهانی کسب کنند با سرعت و سهولت بیشتری نزد افکار‌عمومی جهان به ویژه مخاطبان هدف خود شناخته می‌شوند و می‌توانند در شبکه گسترده جهانی تاثیرگذاری بیشتری داشته باشند و سهم زیادی از گردشگری هدفمند خود متناسب با مختصات فرهنگی خود، کسب و کار، سرمایه‌گذاری، احترام و توجه دنیا را به‌خود معطوف دارند.
با توجه به چشم انداز طراحی شده مشهد الرضا(ع)، استفاده تمام عیار و همه جانبه و البته هوشمندانه از ظرفیت های رویداد پایتخت فرهنگی جهان اسلام می تواند منتج به تبدیل شدن مشهد الرضا(ع) به قطب صنایع فرهنگی اسلامی، پایانه گردشگری اسلامی و مقصد گردشگری سلامت گردد.
برگزاری جشنواره ها،سوگواره،فستیوال های فرهنگی،هنری،علمی و ورزشی اسلامی در تزار بین المللی و با تاکید بر تمامی امت های اسلامی و البته جذاب برای مخاطب عمومی به شرط مانایی و پایداری در مشهد الرضا(ع) تنها راه تحقق برند شهری با تاکید بر آموزه های اسلامی بر محور آموزه های رضوی(عالم آل محمد(ص)) است. و تنها راه تحقق آن برنامه ریزی هوشمندان و تشویق بخش خصوصی برای ورد به برگزاری این گونه رویدادهاست.
به طور قطع برگزاری رویداد های استقراضی از سایر شهر ها از جمله تهران(پایتخت) و اصفهان صرفا برنامه ریزی مسکنی بوده و سم مهلکی برای تحقق برند شهری مشهدالرضا(ع) خواهد بود.
پایتخت فرهنگی جهان اسلام نقطه تحول دیپلماسی شهری مشهد الرضا(ع)
برند سازی شهری موفق پایه اصلی توفیق در دیپلماسی شهری موثر به ویژه در عرصه های منطقه ای و فرامنطقه ای است.«دیپلماسی شهری به عنوان بخش مهمی از دیپلماسی عمومی، هنر کاربردی نوین روابط بین‌الملل برای مذاکره، تعامل، توسعه و بهسازی روابط بین ملت‌ها و شهروندان ورای چالش‌ها و مشکلات روابط دولت‌هاست. به عبارت دیگر دیپلماسی شهری به معنای تمرکززدایی از مدیریت روابط بین‌الملل و نقش‌آفرینی نمایندگان شهرها و مقامات محلی به عنوان بازیگران کلیدی تعاملات بین‌المللی در موضوعاتی است که ارتباط مستقیم با شهروندان داشته و در ارتقای قدرت نرم و هوشمند کشور موثر است.»(دکتر علی اکبر ولایتی مقدمه کتاب دیپلماسی شهری) درک شرایط امروز جهان ایجاب می‌نماید که امنیت ملی کشور فقط از منظر نظامی تعریف نشود و مؤلفه‌های قدرت نرم؛ نظیر امنیت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیز به عنوان سایر ابعاد حفظ و ارتقای سطح اقتدار ملی و بین‌المللی مورد توجه قرار گیرند. بدیهی است هر چه شهرها در رقابتی نامحسوس امّا بی‌امان بتوانند منزلت و جایگاه خود را از سطح ملی به سطح منطقه‌ای و یا بین‌المللی برسانند به نوعی استعداد رشد و توسعه کشور متبوع را به اثبات رسانده‌اند و واضح است زمینه‌های جلب گردشگران و سرمایه‌گذاران و رونق اقتصادی از نشان ههای یک دیپلماسی شهری موثر است.
هدف قرار دادن تبدیل شدن به “جهانشهر اسلامی” می تواند مقدمه ای باشد برای تحقق “دیپلماسی شهری مشهد الرضا(ع)” به ویژه با تاثیر گذاری در پهنه ماورالنهر،آسیای میانه،هند و چین حوزه روسیه تا سواحل مدیترانه .به طور قطع رویداد پایتخت فرهنگی جهان اسلام در مشهد الرضا(ع) می تواند نقطه ی عزیمتی برای تحقق این هدف(جهان شهر اسلامی)، چشم انداز مصوب مشهد مقدس و به ویژه تحولی در دیپلماسی شهری به ویژه در جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر مزیت مذهبی بودن مشهد الرضا(ع) خواهد بود.

منبع: ویژه نامه رصد روزنامه خراسان