حریم شهر بهشت را محترم بدانیم

نویسنده : علیرضا فیضی

حاشیه نشینی به معنای اعم شامل کسانی است که در محدوده اقتصادی شهری ساکن هستند ولی جذب اقتصاد شهری نشده اند. در این راستا به کاربردن الفاظی مانند خانه های غیر رسمی ، نیمه دایمی ، کم د رآمد ، حصیر آبادها ، خود به خودی ، برنامه ریز نشده ، حاشیه ای و غیرساختاری ،مناطق کم برخوردار، حاشیه نشین و … برخی از اسامی هستند که معمولا مترادف با خانه های حاشیه نشینی کلان شهرها استفاده می شود. اما در واقع هر اسمی که به مردمان این مناطق اطلاق شود به یک جنبه ای از زندگی اجتماعی اشاره دارد .
به عنوان مثال استفاده از واژه آلونک نشین به اسکان آنان اشاره دارد به کاربردن، اسکان غیررسمی به حقوق و مالکیت زمین ، واژه مناطق کم برخوردار و کم درآمد به جنبه اقتصادی زندگی اشاره دارد. اما به نظر می رسد در این بین به کاربردن واژه حاشیه نشینی اشتباه هست. چرا که اصطلاح حاشیه نشینی خاص کشورهای در حال توسعه است ،کشور های توسعه یافته بدلیل تحولات اجتماعی واقتصادی متفاوتی که پشت سرگذاشته اند به طورعمده دارای محله های فقیر نشینی هستند(به عوض حاشیه نشینی)که معمولادر مناطق مرکزی شهرهای بزرگ قرار دارند یعنی جائی که در سالهای بعد انقلاب صنعتی بدلیل استقرار کارخانجات وکارگاههای تولیدی وسکونت کارگران واقشار کم درآمد در مجاورت آنان مرغوبیت خود را از دست داده و به محله کارگری وفقیر نشینی تبدیل شده است با این همه اگرچه حاشیه‌نشینی هنوز هم به تمامی‌ دست از سر شهرهای مدرن برنداشته است اما به درجاتی مختلف هنوز در کشورهای توسعه یافته وجود دارد.
این در حالی است که مکان گزینی فقرا در کشور های در حال توسعه عمدتا در حاشیه شهرهاست، به عبارتی دیگر در کشورهای پیشرفته و غربی حومه شهر محل مناسبی برای زندگی است در حالی که در محیط جهان سوم این گونه نیست وحاشیه شهر جائی است که امکاناتی خوب برای زندگی وجود ندارد. پس لزوما در تمام دنیا حاشیه نشینان فقیران نیستند. و حاشینه نشینی همیشه بر فقر دلالت ندارد . در این میان واژه سکونتگاه های غیررسمی به دلیل بحث غیررسمی بودن آن نیز مطرح شده است .
شواهد حاکی از این است که سابقه ی حاشیه نشینی در ایران به سالهای ۱۳۰۰ هجری شمسی بر می گردد. ( نیمه قرن ۱۹ ) به عبارتی دیگر حاشیه نشینی در ایران بعد از اصلاحات ارضی (که ناشی از ترس آمریکا از وقوع انقلاب های دهقانی بود) مطرح شد و با برنامه ریزی های مبتنی بر الگوی سرمایه داری حاصل از ذهن برنامه ریزان غرب گرا (که توجه به عدالت اجتماعی را ناقض آرمانهای توسعه می دانستند) شدت یافت به طوری که در سالهای اخیر به بیشترین حد خود رسیده است.
حاشیه نشینی معضلی است که با بی برنامگی، بی عدالتی و عدم توجه به کرامت انسانی آن ایجاد شده است ، پدیده ای که هرکدام از نهادهای حاکمیتی و برنامه ریز بخشی از بار ایجاد آن را به دوش میکشند اما در عمل هرکدام دیگری را در ایجاد آن مقصر می دانندو آن را به عنوان یکی از چالشهای اصلی در مسیر رشد وتوسعه پایدار مطرح میکنند. در هر حال حاشیه زائیده سیاستهای ماست . سیاستی غیر قابل بخشودگی که آینده جامعه و افراد آن را بر مبنای طبقه بندی های درآمدی فرهنگی، آموزشی، اقتصادی جدا و طبقات اجتماعی و بخشی از آنها را از مدار استحقاق زندگی اجتماعی و بهره برداری از مواهب زندگی اجتماعی محروم می سازد.
ما امروزه شاهد آنیم که به افراد کم برخوردار در حاشیه شهرمان واژه هایی نظیر حاشینه نشین ، آلونک نشین ، اسکان غیررسمی و … اطلاق می شود اما به نظر می رسد اطلاق این ادبیات در شهرهای اسلامی که باید مرتبط با اصول و ارزشهای زندگی انسانی و برگرفته از تعالیم اسلام، قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم (ص) باشد، امری نکوهیده و ناشایست است.
از این رو برآنیم تا واژه ای در خور پناهندگان به حریم ملکوتی هشتمین اخترتابناک امامت و ولایت امام رضا علیه السلام معرفی نماییم و آن پیشنهاد ” ساکنان حریم شهر بهشت ” است .
این واژه از آنجا انتخاب شد که با توجه به نگارش کتب و مقالات مرتبط با شهر اسلامی، مهمترین ویژگی های شهر اسلامی “اصلاح ” می باشد .
چنانچه آمده است :” تعالیم قرآنی ، عمل صالح را پس از ایمان از راههای رستگاری می دانند از این رو می توان گفت نقش پسندیده انسان در زمین اصلاح و اجتناب از فساد است به تبع این نقش شهرسازی که از اثرات مهم انسان در زمین است بایستی از ویژگی اصلاح در زمین ، اصلاح در روش زندگی ، اصلاح روحیات و منش انسان، اصلاح فرد و جامعه و … برخوردار باشد و از فساد در همه زمینه ها بپرهیزد و به نتیجه می توان گفت شهراسلامی در پی اصلاح زمین است و نه فساد درآن .” با توجه به مطالب فوق شهر مشهد که پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۱۷ نام گرفته است به نظر می رسد از این قاعده مستثنی نباشد و بایستی به دنبال اصلاح فرد و جامعه باشد . در این بین به جای واژگانی نظیر حاشیه نشین و … عنوان ساکنان حریم شهر بهشت را پیشنهاد داریم .
واژه حاشیه نشینی برای مشهد مقدس که معراج بسیاری از مجاوران و زائران عاشق آستان منور حضرت علی ابن موسی الرضا علیه الاف تحیه والثنا می باشد نمی تواند هر اندیشه صاحب کرامتی را قانع و توجیه نماید. زیرا کرامت انسانی دارای چنان ارزشی است که نمیتوان آن را با القابی نظیر آلونک نشین، زاغه نشین ، کم برخوردار و …. خدشه دار کرد. به نظر می رسد در این راستا قدم اول در راستای بهبود وضعیت ساکنان حریم شهر بهشت بهبود وضعیت این افراد به صورت ریشه ای باشد . بی شک، اگر نگرشی درست بر ما غالب شود و از نگاه به عنوان تهدید ، به نگاه به عنوان فرصت مبدل شود آنگاه کلید حل آن را در دستان خود حاشیه نشینان می بینیم و صد البته باید حمایتی که سالها از آنان به ناحق دریغ شده بود را روا داشت ،و با نگاهی مبتنی بر کرامت انسانی توانائی های آنان را درمدیریت و بهسازی محل سکونتشان بارور ساخت.  امید است با انوار الهام بخش این واژه که اشاره ای به وجود مقدس ثامن الحجج علیه السلام دارد، شاهد حریم شهری منور و زیستگاهی رونق بخش در زندگی اجتماعی شهری شهر مشهد را با مشارکت هر چه بیشتر آنان تجربه کنیم.

منبع:
۱- نقی زاده.محمد.(۱۳۷۶)،”صفات شهراسلامی درمتون اسلامی” نشریه هنرهای زیبا، شماره ۴و۵٫ ۱۳۷۶