قصه غم انگیز حاشیه مشهد انگار که تمامی ندارد. لایه ای از غم و ناکامی بر در و دیوار خانه های حاشیه شهر نشسته که امکان دیدن زیبایی ها را از ساکنان آن می گیرد. جلوه این نازیبایی ها تا بدانجا ادامه یافته که بخشی از حریم شهری نیز درگیر حاشیه نشینی شده است. محلاتی که تا دیروز از محله های اصیل مشهد بودند اما امروزه به خیابانهای حاشیه شهر تبدیل شدهاند.
بی توجهی به توسعه شهری تا بدانجا ادامه یافت که حاشیه جدیدی به حاشیه مشهد افزوده شد. اکنون حریم استاندارد مشهد، صاحب دو فرزند جدیدی شده که نه میتواند آنها را از خود براند و نه میتواند آنها را زیر بال و پر خود بگیرد.
عوامل متعددی در تولد این حواشی شهری نقش دارند اما نامشخص بودن حریم شهری مشهد، مهمترین و اصلی ترین این دلایل به شمار میرود. تولد حاشیهای دیگر در اطراف مشهد را میتوان زنگ خطری برای شکاف طبقاتی بیشتر و تشدید آسیب های اجتماعی دانست که تاثیر نامطلوبی بر کیفیت زندگی ساکنان آن می‌گذارد. این شکاف طبقاتی در برخی از مناطق شهری نمود پیدا کرده و منظر شهری را بیش از پیش تحت الشعاع قرار داده است.
عضو هیات رئیسه و سخنگوی شورای اسلامی شهرستان مشهد در این خصوص میگوید: تولد حاشیه های دیگر در اطراف مشهد مشکلات فراوانی را به وجود آورده است که میتوان به ایجاد تبعیض های رفاهی و خدماتی اشاره کرد. در این راستا هم نمیتوان کسی را مقصر قلمداد کرد اما به نظر میرسد که توزیع ناعادلانه ثروت و قدرت نقش عمدهای داشته است.
«عباسعلی بادیانی» یکی از این تضادهای مولود حاشیه نشینی را در شهرداری منطقه ۹ مشهد نشان میدهد و عنوان میکند: یکی از این تضادهای خدماتی و رفاهی را میتوان در منطقه ۹ شهرداری مشهد و بولوار هاشمیه مشاهده کرد. این بولوار که یکی از محلات مرفه نشین به شمار میرود، حاشیهای از شهر مشهد را در خود جای داده و پذیرای محرومیتها شده است.
وی با اشاره به این محلات محروم اظهار میکند: پشت برج های پر زرق و برق بولوار هاشمیه، محلاتی هستند که محرومیتهای بی شماری را به خود دیده اند. شهرک صابر و محله ۹ دره از جمله محلاتی هستند که تبعیضهای فراوانی را به خود دیده اند.
این مقام مسئول بیان میکند: تبعیض در دریافت خدمات شهری یکی از مهمترین کمبودهایی ست که در این مناطق دیده میشود. در یک سوی بولوار مردم رنج میبرند و در دگر سو، مردمانی زندگی میکنند و در طبقات ممتاز اجتماعی قرار گرفته اند.
حاشیه شهر، این فرزند ناخلف
حاشیه مشهد انگار که فرزند ناخلفی است و از دایره خانواده طرد شده باشد. فرزندی که ناشی از لجام گسیختگی در ساخت و ساز شهری است و همیشه مورد تنبیه قرار میگیرد. زیرساخت های ضروری و لازم در محلات حاشیه نشین وجود ندارد و حتی نیازهای اولیه و حیاتی ساکنان بدون پاسخ مانده است. به نظر میرسد که این تنبیه ها برای حاشیه مشهد و ساکنان بس است و شاید از حد خود هم گذشته باشد.
یک کارشناس مدیریت شهری در این زمینه بیان میکند: مشخص نبودن حریم شهری مشهد سبب شده تا ساخت و سازهای غیرمجاز به سرعت قد علم کنند و حاشیه مشهد را به وجود آورند. مرز مشخصی برای مشهد تعریف نشده و –بسیاری از مدیران ملی، تصور نادرستی از حریم شهری مشهد دارند.
«خلیل حاجی پور» تاکید میکند: متاسفانه بسیاری از مدیران ملی، مشهد را در حرم رضوی و خیابانهای اطراف آن منحصر کرده اند و هنوز به شمای روشنی از دیگر مناطق این شهر دست نیافته اند. در چنین شرایطی، تخصیص بودجه نیز به درستی صورت نمی پذیرد و سهمی عاید حاشیه نشینان نمی شود.
وی پیرامون تعداد روستاهای اطراف مشهد عنوان میکند: حدود۷۰ روستا در اطراف مشهد وجود دارد که برخی از آنها در دل شهر جای خود را باز کرده اند. روستاهایی مانند فریزی، خین عرب، حلوایی و مهدی آباد در دل مشهد جای گرفته اند اما تفاوت قابل تاملی میان زندگی ساکنان این مناطق و مردم مشهد وجود دارد.
این کارشناس شهری اظهار میکند: روستاهای فرخد، شایع و شهرآباد خارج از مناطق شهرداری مشهد هستند و حاشیه اول این شهر را تشکیل داده اند. در این میان اما روستاهایی هستند که حاشیه های دیگر را در اطراف مشهد ساخته اند و میتوان آنها را حاشیه دوم نامید. روستاهای همت آباد و دهرود از جمله روستاهایی هستند که حاشیه دوم مشهد را ساخته اند. وی مداخله برای خاتمه بخشیدن به تعدد روستاهای اطراف مشهد را ضروری میداند و میگوید: باید فرایندهای منسجمی برای خاتمه بخشیدن به تولد روستاهای جدید در اطراف مشهد طراحی شود. در این راستا، اصلاح کمیسیون ماده ۱۰۰ میتواند به عنوان یکی از این مداخلات مورد توجه قرار بگیرد و دست متخلفان را کوتاه کند.
حاجی پور ادامه میدهد: اصلاح کمیسیون ماده ۱۰۰ در ابتدای پیروزی انقلاب و متداول کردن اخذ جریمه از سوی شهرداریها، سبب شد تا متخلفان راه فراری پیدا کنند. همچنین وجود قوانین دست و پاگیر نیز مزیدی بر علت شده است. بخش قابل توجهی از خانه های حاشیه شهر فاقد سند هستند و حتی حق انشعابات ندارند؛ این در حالی است که مردم حاشیه نشین برای هر متر این خانه های بی دوام هزینه زیادی متحمل شدند.
وی اظهار میکند: علاوه بر اصلاح قوانین، لازم است که رابطه میان حاشیه نشینان و نهادهای خدماتی مانند شهرداری از نو تعریف شود. شهرداری باید بتواند ساخت و سازهای اطراف مشهد را مدیریت کند و با همیاری مردم ساخت و ساز اصولی و مهندسی را رواج دهد.
سبد کاملی از نارساییهای اجتماعی
مشکل حاشیه مشهد تنها منحصر به ساخت و سازهای غیراصولی و فقدان خدمات شهری نمیشود. نارساییهای اجتماعی و فرهنگی نیز بخش اعظمی از معضلات حاشیه نشینان هستند و کمبود امکانات فرهنگی درست به اندازه نبود زیرساختهای اقتصادی و معیشتی آزاردهنده است.
یک جامعه شناس، حاشیه مشهد را سبد کاملی از نارسایی های اجتماعی توصیف میکند و می افزاید: حاشیه مشهد از معضلات فرهنگی و اجتماعی بیشماری رنج می برد که مولود مشکلات اقتصادی و معیشتی ساکنان است.
«رعنا مظاهری» بیان میکند: مادامی که مشکلات معیشتی، بهداشتی، امنیتی و هویتی حاشیه نشینان مشهد حل نشود، نمیتوان نسبت به حل مشکلات فرهنگی و اجتماعی امیدوار بود.
وی پیرامون برجسته ترین نارساییهای اجتماعی و فرهنگی حاشیه مشهد عنوان میکند: خشونت و نزاعهای خیابانی، اعتیاد، جرایم خشن، طلاق، همسرآزاری، فرزندآزاری و بی سوادی، از برجسته ترین نارساییهای اجتماعی و فرهنگی حاشیه مشهد هستند که متاسفانه رشد فزایندهای را هم به دنبال داشته اند.
این جامعه شناس در زمینه نقش سازمانهای مردم نهاد تاکید میکند: به نظر میرسد که سازمانهای دولتی عملکرد قابل توجهی برای کاهش آسیبهای اجتماعی نداشته اند و رابطه میان حاشیه نشینان و این سازمانها به درستی تعریف نشده است. در این میان سازمانهای مردم نهاد با بهره گیری از نیروهای جوان، خلاق و باانگیزه میتوانند معادلات را تغییر دهند و در بهبود وضعیت فرهنگی و اجتماعی حاشیه مشهد موثر واقع شوند.
مظاهری ادامه میدهد: یکی از سازمانهای مردم نهاد با حضور در یکی از مدارس حاشیه مشهد و برگزاری دوره های مهارت زندگی در این مدرسه توانستند تحول عظیمی در دانش آموزان بوجود آورند. این سازمان مردم نهاد با دست گذاشتن بر روی مدارس و مقاوم سازی دانش آموزان در برابر آسیب های اجتماعی توانست عملکرد قابل قبولی را از خود نشان دهد. عملکردی که میتواند به الگویی برای سازمانهای دولتی و سردرگم تبدیل شود.
مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی نیز در این رابطه اظهار میکند: بیش از ۳۲ میلیارد تومان اعتبار صرف ایجاد زیرساختهای آموزشی در حاشیه شهر مشهد شده که ۲۵ میلیارد تومان آن برای ساخت فضای آموزشی هزینه شده است.
«علیرضا کاظمی» بیان میکند: آموزش و پرورش تنها به ساخت فضای آموزشی در حاشیه مشهد اکتفا نکرده، بلکه گوشه چشمی هم به بهبود وضعیت جسمانی و تغذیه ای دانش آموزان داشته است. در این راستا بیش از ۱۱ هزار بسته موادغذایی و لوازم تحریر بین دانش آموزان حاشیه مشهد توزیع شده است.
وی در پایان تاکید میکند: آموزش و پرورش خراسان رضوی با جذب خیران توانسته مدارسی را در حاشیه مشهد بسازد. با این وجود، کمک خیران به تنهایی کفایت امر را نمیکند و دستگاههایی نظیر شهرداری نیز باید یاریرسان آموزش و پرورش برای کاهش آسیب های اجتماعی باشد.
حرف آخر…
با علم به وجود مشکلات بدون انکار و فراوان در حاشیه مشهد، شاید بهتر باشد که از این پا و آن پا کردن و توپ را در زمین دیگر دستگاه ها انداختن دست برداشت. با وجود افزایش جمعیت حاشیه نشین مشهد و گذشتن از مرز یک میلیون و سیصد هزار نفری، آیا وقت آن فرا نرسیده است که دستگاههای متولی به یک هم افزایی و اتفاق نظر برسند و عملیاتی تر از گذشته رفتار کنند؟
حاشیه نشینهای نه دره مشهد ایا شکایتی هم از بابت خدمات کم شهرداری به محله انها کرده اند؟ انها واقعا در عین عادت کردن مظلوم هستند بگذریم از صداهای تیر که اغلب شبها در انتهای اب و برق شنیده میشود . بیشتر مردم این منطقه به صورت روز مزد کار میکنند چه بسا بچه هایشان هم از کودکی برای کار در جاهای مختلف مشغول هستند چه نهاد یا سازمان یا ارگانی خود را مکلف به کمک به این خانواده ها میداند؟ صرفا چون سرپرست خانواده مرد هست نباید به کمک خانواده اش شتافت؟ هیچ گزارشگری از این محله و اهالی و خانواده های ان گزارش تهیه نکرده تا از اوضاع انها هم شهریها و دو سه محله پایین ترشان را باخبر کند. ان هم به صورت صوری و کلیشه ای بلکه گزارشی از جان و دل که از دیدن و شنیدن ان قلبهای یخ زده تکانی بخورند دستی بگیرند